བོད་ཀྱི་ཡིག་སྒྱུར་སྐོར་དཔྱད་གླེང་།

(འདིར་ནང་དོན་རྣམས་གསལ་བོ་འབྱུང་ཆེད་དུ་མ་རྩོམ་ནང་དུ་བརྙན་རིས་མང་པོ་ཞིག་བེད་སྤྱོད་བཏང་ཡོད་མོད། དེ་དག་དྲ་ཐོག་ཏུ་འཆར་གྱི་མི་འདུག དེའི་ཕྱིར་གཟུགས་རིས་དེ་དག་གི་ཚབ་ལ་ # ! ~ @ & ^ * % སོགས་ཡིག་རྟགས་འགའ་ཞིག་བེད་སྤྱོད་བྱས་ཡོད།)
བོད་ཀྱི་ཡིག་སྒྱུར་གྱི་ནང་དུ་ལོ་ཙ་བ་དག་ལ་སྐབས་དམིགས་བསལ་གྱི་དཀའ་ངལ་འཕྲད་བཞིན་ཡོད། དཀའ་ངལ་དེ་དག་ལས་འགའ་རེ་ནི་བོད་ཀྱི་ཡི་གེ་རང་ངོས་ཀྱི་དཀའ་ཡིན་པ་དང་ ཡང་དཀའ་ངལ་འགའ་ཞིག་ནི་རང་རེའི་སྔར་གྱི་ལོ་ཙ་བ་དག་གི་ཐུགས་གཏད་ཅུང་ལྷོད་ཡངས་སུ་སོང་བའི་དབང་གིས་བྱུང་ཡོད། གཤམ་དུ་ཁོ་བོས་མཆན་གསུམ་གྱི་ལམ་ནས་དཀའ་ངལ་དེ་མངོན་སུམ་དུ་སྟོན་པའི་འབད་བརྩོན་བྱ་རྒྱུ་ཡིན།
ཁོ་བའི་བརྗོད་འདོད་གང་རྟོགས་པའི་སླད་དུ་ཁྱེད་ཀྱིས་ཐོག་མར་མཆན་གསུམ་ལ་ཞིབ་འཇུག་ལེགས་པོ་ཞིག་གནང་དགོས་པ་དང དེ་ནས་ཁོ་བོས་མཆན་གསུམ་པ་འདིར་འགྲེལ་བཤད་ཞིབ་པར་བྱས་པའི་སྒོ་ནས་ཁོ་བོའི་སེམས་ཀྱི་བརྗོད་འདོད་དེ་སྟོན་ཐབས་བྱེད་ཀྱི་ཡིན། དེའི་མཆན་གསུམ་པ་ལ་ལྷག་པར་དུ་གཟིགས་ཞིབ་གནང་བར་འཚལ།
དེ་ཡང་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་གི་ཞན་ཆ་གཅིག་སྟེ, ཐ་སྙད་ཀྱིས་མི་འདང་བ་དེ་སྤྱིར་རང་རེའི་རྒྱལ་ཁབ་དང་མི་རིགས་འདིའི་ཕྱིའི་དངོས་པོ་ཡར་རྒྱས་སུ་མ་ཕྱིན་པ་ལ་རྐྱེན་རྩ་ཐུག་ཡོད། ཡང་སྤྱི་ཡོངས་ཀྱི་རྐྱེན་གཞན་ཞིག་ནི་ཐ་སྙད་གསར་བ་ཞིག་བཟོ་སྐབས་ཐ་སྙད་གསར་བ་རང་གི་ཚིག་དོན་དང་དེའི་བསྟན་བྱར་གྱུར་བའི་དོན་དག་གསར་བ་གཉིས་འོས་འཚམས་སམ་མཐུན་པོ་མེད་པར་ཚིག་དོན་སོ་སོར་སོང་ཡོད། དེའི་ཕྱིར་ཐ་སྙད་གསར་བ་བཟོས་པ་དེ་ཕྱོགས་གཅིག་ནས་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ཕྱུག་ཏུ་བཏང་ཡོད་མོད, ཕྱོགས་གཞན་ཞིག་ནས་དབུལ་དུ་ཡང་བཏང་ཡོད། མདོར་ན་དོན་དག་གང་ཡང་རུང་བ་དེར་ཐ་སྙད་གསར་བ་དེ་འོས་འབྱོར་མེད་བཞིན་དུ་བཙན་སྦྱོར་བྱས་པ་ལ་བརྟེན་ནས་ཐ་སྙད་གསར་བ་གང་དེའི་རང་གི་འོས་འབྱོར་ཡོད་པའི་དོན་ངོ་མ་དེ་སྟོན་མི་ཐུབ་པར་བཟོས་པ་མང་དུ་ཡོད། ཁོ་བོས་ད་ལན་འདིའི་སྐོར་ལ་དཔེར་མཚོན་ངོས་སྤྲོད་ཅིག་བྱེད་པར་འདོད།
དཔེ་ཞིག་བཞག་ནས་བཤད་ན་དབྱིན་ཇིའི་ཡི་གེ་ A, B, C, D, E, F, G, H, རྣམས་དབྱིན་ཇིའི་ཐ་སྙད་རེ་རེ་ཡིན་པར་ཆ་ཞོག ཡང་དབྱིབས་གཟུགས # ! ~ @ & ^ * % + འདི་དག་དོན་དག་གསར་བ་རེ་ཡིན་པར་ཆ་ཞོག མཆན་དང་པོ་ལ་གསལ་བ་བཞིན་དབྱིན་ཇི་ཚིག་འདི་དག་གིས་རིམ་བཞིན་དོན་དེ་དག་སྟོན་གྱི་ཡོད་པ་ཆ་ཞོག ཡང་བོད་ཡིག་ ཀ་, ཁ་, ག་, ང་, ཅ་, ཆ་, ཇ་, ཉ་རྣམས་བོད་ཚིག་རེ་ཡིན་ཞིང་དོན་འདི་དག་སྟོན་གྱི་ཡོད་པར་ཆ་ཞོག དབྱིན་ཚིག་རེ་རེའི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་རེ་འཇོག་དགོས། དེས་དོན་འདི་དག་ལས་གང་སྟོན་པར་བོད་ཚིག་གིས་མ་འདང་བ་ཡིན? དབྱིན་ཚིག་Aཡིས་དོན་ # སྟོན་གྱི་ཡོད་ན་དེའི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་’ཀ’་འཇོག་འོས། དབྱིན་ཚིགB་གིས་དོན་ ! སྟོན་གྱི་ཡོད་ན་དེའི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་’ཁ’་འཇོག་འོས། དབྱིན་ཚིག་C་གིས་དོན་ ^ སྟོན་གྱི་ཡོད་ན་དེའི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་’ག’་འཇོག་འོས། དེ་བཞིན་དབྱིན་ཚིག་D་གི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་’ང’་ཡོད། དབྱིན་ཚིག་E་བོད་ཚིག་’ཅ’་ཡོད། དབྱིན་ཚིག་F་ལ་བོད་ཚིག་’ཆ’་འཇོག་རྒྱུ་ཡོད། དབྱིན་ཚིག་G་གི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་’ཇ’་ཡོད། དབྱིན་ཚིག་H་གི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་’ཉ’་འཇོག་རྒྱུ་ཡོད། ད་བོད་ཚིག་གིས་མ་འདང་བ་དེ་གང་དུ་ཡོད? ཅེས་འདྲི་ནཿ དེའི་ལན་དུ་འདི་ལྟ་སྟེཿ
གཅིག་ནི་བོད་ཚིག་གིས་འདང་མི་འདང་ཟེར་བ་ནི་མཐར་གཏུག་ན་དོན་ག་གེ་མོ་ཞིག་བོད་སྐད་དུ་སྨྲ་མྱོང་མ་མྱོང་ལ་ཐུག་ཡོད། གཉིས་ནི་བོད་ཚིག་གང་ཡང་རུང་བ་ཞིག་གིས་དོན་ག་གེ་མོ་དེ་སྟོན་ཐུབ་མི་ཐུབ་ལ་ཟེར། བོད་ཚིག་གང་ཡང་རུང་བ་ཞིག་གིས་ཀྱང་དོན་ག་གེ་མོ་དེ་སྟོན་མ་ཐུབ་ན་གཞི་ནས་བོད་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཀྱིས་མ་ལྡང་བ་ལ་གོ་དགོས་པ་ལས དེ་མིན་དབྱིན་ཚིག་གང་རུང་ཞིག་གི་དོན་གང་ཡོད་བོད་ཚིག་གང་རུང་ཞིག་གིས་སྟོན་ཐུབ་ཀྱི་མེད་ན, དེ་ལ་བོད་ཚིག་གིས་མི་འདང་བ་མི་ཟེར། དཔེར་ན་དབྱིན་ཚིག་findགི་དོན་བཙལ་བ་དང་རྙེད་པ་གཉིས་ཀ་ལ་འཇུག་ཅིང, བོད་པར་དེ་འདྲའི་ཚིག་ཅིག་མེད་སྟབས་དབྱིན་ཚིག་find གི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་ཅིག་མེད་ཟེར་ཆོག་མོད, བོད་ཚིག་གིས་མི་འདང་ཟེར་དགོས་དོན་མེད་དེ, དེའི་དོན་དང་པོ་དང་གཉིས་པ་གཉི་ཀ་སྟོན་ཐུབ་པའི་བོད་ཚིག་ཡོད་པའི་ཕྱིར་སྟེ, བཙལ་དང་རྙེད་པ་གཉིས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རོ།
ད་ལྟ་ཁོ་བོས་རྗོད་འདོད་ཀྱི་དོན་དེ་འཆད་པ་ལ་འོག་ཏུ་མཆན་སྡེ་གསུམ་བཀོད་པ་དེའི་ཐོག་ནས་འགྲེལ་བཤད་བྱེད་པར་འདོད་པ་ཡིན།
མཆན་དང་པོ་ནི་ད་སྐབས་དབྱིན་བོད་ཀྱི་ཚིག་རང་རང་གི་དོན་དག་དང་ལྷན་དུ་ཇི་ལྟར་གནས་ཡོད་སྣང་ཚུལ་དེ་མཚོན་ཐབས་སུ་བྲིས་པ་ཡིིན།
མཆན་གཉིས་པ་ནི་ད་སྐབས་ཀྱི་དབྱིན་ཙིག་ཤན་སྦྱར་གྱིས་ཕན་ཚུན་བཤིབ་བསྡུར་བྱས་ནས་བོད་ཚིག་གིས་འདང་མི་འདང་དང་དེའི་རྒྱུ་རྐྱེན་བཅས་མངོན་སུམ་དུ་སྟོན་ཆེད་བྲིས་པ་ཡིན།
མཆན་གསུམ་པ་ནི་ཕྱིར་འབྱུང་ཡང་དག་པར་ཚིག་ཤན་སྦྱོར་གང་ལྟར་བྱེད་འོས་པ་དང་དེ་ལྟར་བྱས་ན་བོད་ཚིག་གིས་མི་འདང་བའི་སྟོང་ཆ་མང་དག་ཅིག་ཁེང་བར་འགྱུར་ཚུལ་མཚོན་ཐབས་བྱས་པ་ཡིིན།
འོག་ཏུ་ཁོ་བོས་མཆན་གཉིས་པ་འདི་ཅུང་ཟད་སྤྲོ་བ་ལཿ དཔེར་མཚོན་གོ་རིམ་བཞིན་དུ་གོ་རིམ་བཞིན་དུ་དོན་ཚན་བསྒྲིགས་ཏེ་འགྲེལ་བཤད་བྱེད་རྒྱུརཿ
གཅིག༽ (མཆན་༢་པར) འདིར་དཔེར་མཚོན་དགུ་བྲིས་ནས་རང་ཉིད་ཀྱི་བསྟན་དོན་འགྲེལ་ཐབས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། དཔེར་མཚོན་དང་པོ་དང་གསུམ་ལ་གཟིགས། དང་པོར་ A= # = ---- ཞེས་པ་ཞིག་བྲིས་ཡོད། འདི་ནི་དབྱིན་ཚིག་ A གི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་གིས་མ་འདང་བ་ཞེས་པའི་སྣང་ཚུལ་འདི་མཚོན་ཐབས་སུ་བྲིས་པ་ཡིན། དེ་ནས་དཔེར་མཚོན་གསུམ་པར་གཟིགས། འདིར་ C = ~ = ཀ ཞེས་པ་ཞིག་བྲིས་ཡོད། འདི་ནི་དབྱིན་ཚིག་C གིས་དོན་ ~ ་འདི་སྟོན་ཞིང་བོད་སྐད་དུ་དོན་ ་དེ་སྟོན་པར་བོད་ཚིག་’ཀ’་བཀོལ་གྱི་ཡོད་པའི་སྣང་ཚུལ་དེ་མཚོན་ཐབས་སུ་བྲིས་པ་ཡིན།
དེ་ཡང་དབྱིན་ཚིག་ A གི་དོན་ནི་ # ཡིན་པར་ཆ་བཞག བོད་སྐད་དུ་དོན་ # འདི་སྟོན་བྱེད་ཀྱི་ཚིག་མེད་པར་གྱུར་བས་དབྱིན་ཚིག་A་ཡི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་མ་འདང་བར་གྱུར་བ་ཡིན། འོན་ཀྱང་དབྱིན་ཚིག་A་གི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་བཙལ་བའི་ཚེ་ན་བོད་ཚིག་མེད་པ་མིན་པར་བོད་ཚིག་’ཀ’་འདི་དེའི་ཐད་དུ་འོས་ཤིང་འཚམས་པར་ཁྱེད་ཀྱིས་རྙེད་པར་འགྱུར་། གང་ལགས་ཤེ་ན་བོད་ཚིག་’ཀ’འདིའི་ཚིག་དོན་ལ་བསམ་པའི་ཚེ་ན་དེས་དོན་ # ་འདི་འོས་ཤིང་འཚམས་པའི་སྒོ་ནས་སྟོན་ཐུབ་པར་རིགས་པས་དཔོག་ཐུབ། དེས་ན་ཞིབ་པར་བསམ་སྐབས་དབྱིན་A་གི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་གིས་མི་འདང་བ་མིན་པར་བོད་ཚིག་ཡོད་པ་ཡིིན་ལ, དེ་ཡང་’ཀ’འདི་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རོ། འོན་ཀྱང་སྟབས་མ་ལེགས་པར་ད་སྔ་ཡན་ཆད་ལ་ང་ཚོས་བོད་ཚིག་’ཀ’དེ་དོན་ # ་སྟོན་ཆེད་དུ་མི་བཀོལ་བར་དབྱིན་ཚིག་C་གི་ཐད་དུ་དོན་ ~ ་སྟོན་ཆེད་དུ་མི་འོས་ན་ཡང་བཙན་སྦྱོར་གྱིས་བཀོལ་ནས་བསྡད་པས་དེ་མ་དག་རྒྱུན་འབྱམས་སུ་སོང་ནས་’ཀ’་རང་ལ་འོས་པའི་དོན་ # དེ་སྟོན་པའི་གོ་སྐབས་ཕྲོག་པ་རེད། ཡང་གཅིག་བཤད་ན་ད་སྐབས་བོད་ཚིག་’ཀ’གི་དོན་ནི་ ~ ཡིན་པས་དབྱིན་ཚིག་Cགི་ཐད་དུ་སྦྱར་ཟིན། དེའི་ཕྱིར་བོད་སྐད་ལ་དབྱིན་ཚིག་A་གི་ཐད་དུ་དོན་ # སྟོན་ཆེད་དུ་ཚིག་ཅིག་འཇོག་རྒྱུ་མེད་པར་གྱུར་བ་ཡིན།
དཔེར་ནཿ དབྱིན་ཚིག་A=kingdom, བོད་ཚིག་ ‘ཀ’=རྒྱལ་ཁབ, དབྱིན་ཚིག་ C=nation, འདིར་kingdom་གྱི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་མེད་པར་གྱུར་བ་ཡིན། འོན་ཀྱང་ངོ་མ་མེད་པ་མིན་ཏེ, “རྒྱལ་ཁབ” ཅེས་པའི་ཚིག་འདི་འདིའི་ཐད་དུ་ཧ་ཅང་འཐད་ན་ཡང་དེ་ནི་ nation གི་ཐད་དུ་བཀོལ་ཟིན་པས kingdom ་ གི་ཐད་དུ་མེད་པར་གྱུར་བ་ཡིན། འདི་ལྟར་ཡོང་དོན་ནི་དཔེར་ནཿ ད་སྐབས་དབྱིན་ཚིག་twitter་ཟེར་བ་འདིར་ལ་འཕྲུལ་སྒྲ་ཞེས་འབོད་སྲོལ་ཞིག་བཟོ་བཞིན་པ་འདི་ལ་ད་སྐབས་དེ་ཙམ་གནོད་པ་མེད་པ་ལྟ་བུར་སྣང་ན་ཡང གལ་སྲིད་རྗེས་སུ་དབྱིན་ག་གེ་མོ་ mechanical sound ཟེར་བ་ལྟ་བུ་འམ་གང་ཞིག་བྱུང་ན་དེ་དུས་དེའི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་མི་རྙེད་པའི་དཀའ་ངལ་ཞིག་འཕྲད་པར་འགྱུར་། དེ་དུས་སྔར་twitter་གི་ཐད་དུ་འཕྲུལ་སྒྲ་ཞེས་བཞག་པ་འདི་འགྲིག་མི་འདུག་ཨང་སྙམ་པ་ཞིག་འོང་བར་འགྱུར། དེ་ལྟར་བོད་ཀྱི་ཐ་སྙད་འགའ་རེ་རང་སྐེ་རང་གིས་བསྡམས་པ་ལྟ་བུ་ཡོད།
དེ་བཞིན A=thesaurus, ཀ=ཚིག་མཛོད, C=dictionary, འདིར་ thesaurus་གི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་མེད་པར་གྱུར་བ་ཡིན། དེ་ཡང་གོང་བཞིན་དངོས་གནས་མེད་པ་མིན་ཏེ, འདིར་འོས་པའི་བོད་ཚིག་ནི་ ‘ཚིག་མཛོད’ ཅེས་པ་འདི་ཡིན་ན་ཡང་འདི་ནི་ dictionary གི་ཐད་དུ་བཞག་ཟིན་པས་སོ། དབྱིན་ཚིག C གི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་’ག’་འཇོག་རྒྱུ་ཡོད་ཀྱང་དེ་ནི་བེད་མེད་དུ་ལུས་ནས་ཡོད། འདིར་ ‘ག’=དག་ཡིག
དེ་ལྟར་དཔེར་མཚོན་དང་པོ་དང་གསུམ་པས་སྣང་ཚུལ་འདི་འདྲ་ཞིག་མཚོན་ཐབས་བྱས་པ་ཡིན། འདི་ལས་གང་ཞིག་ཤེས་སོང་ཞེ་ན་ད་སྐབས་བོད་ཚིག་གིས་མི་འདང་བའི་དཀའ་ངལ་མང་དག་ཅིག་ནི་ངོ་མ་རང་བོད་ཚིག་གིས་མ་འདང་བ་རང་ཡིན་ན་ཡང་ ཡང་མང་དག་ཅིག་ནི་ཚིག་དོན་ཁ་སྤྲོད་སྐབས་ཚིག་རང་གིས་སྟོན་འོས་པའི་དོན་ལ་མི་སྤྲོད་པར་དེར་མི་འོས་པའི་དོན་གཞན་ཞིག་ཏུ་སྦྱར་བའི་རྐྱེན་གྱིས་བོད་ཚིག་གིས་མི་འདང་བ་ཞིག་ཡོང་གི་ཡོད་པ་དེ་ཡིན།
དེ་ལྟར་ན་ཡང་གལ་སྲིད་བོད་ཚིག་’ཀ’་དེ་དོན་ ~ ་ལ་འཇུག་པ་དེ་དག་མ་དག་ཇི་ལྟར་ཡིན་རུང, རྒྱུན་འབྱམས་ཡོངས་གྲགས་ཀྱི་དབང་གིས་དོན་དེ་སྟོན་གྱི་ཡོད་ན་དེ་མུར་བཞག་ན་ཅི་སྐྱོན? ང་ཚོས་དོན་ # ་སྟོན་ཆེད་དུ་ཚིག་གསར་བ་ཞིག་བཟོ་ཆོག་ཅེས་གསུང་སྲིད། ཅི་སྟེ་ཀ་རང་ལ་འོས་པའི་དོན་ # ་དེ་ནམ་ཡང་བོད་སྐད་དུ་རྗོད་མ་དགོས་ན་དེ་མུར་བཞག་ན་སྐྱོན་ཅི་ཡང་མེད། འོན་ཀྱང་དེ་ལྟར་ཡོང་ཐབས་མེད། དེས་ན་’ཀ’་ལ་འོས་པའི་དོན་ # དེ་ཀ་ཡིས་མི་སྟོན་པར་དེ་ལ་མི་འོས་པའི་ཚིག་གཞན་ཞིག་གིས་སྟོན་དགོས་པར་འགྱུར་། དེ་ལྟར་ཚིག་གཞན་ཞིག་ལ་འོས་པའི་དོན་དེ་ཚིག་དེས་མི་སྟོན་པར་ཚིག་དེ་ལས་གཞན་སྟོན་དགོས་པར་འགྱུར་། དེ་ལྟར་དེད་ནས་སོང་ན་མཐར་བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་ནང་དུ་ཚིག་མང་དག་ཅིག་གིས་རང་ལ་མི་འོས་པའི་ཤ་སྟག་སྟོན་དགོས་པར་འགྱུར་ཞིང, རང་ལ་འོས་པའི་དོན་དེ་གཞན་གྱིས་སྟོན་དགོས་པར་འགྱུར་། དེ་ནས་ཚིག་ལ་བསམ་ནས་དོན་དཔོག་ཐུབ་པའི་སྐལ་བ་བཟང་པོ་དེ་ཡལ་བར་གྱུར་བ་ཡིན། བོད་ཀྱི་ཡི་གེ་ནི་ཚིག་ལ་བསམ་ནས་དོན་ལ་གོ་བ་ལེན་ཐུབ་པའི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་སྐད་ཡིག་ཅིག་ཡིན་པ་ལ འདི་འདྲ་བྱེད་ན་ཡོན་ཏན་དེ་ལྡན་བཞིན་དུ་བཀོལ་མ་ཐུབ་པ་ཡིན་པས་ཡོན་ཏན་དེ་ཉམས་བརླག་བཏང་བ་ཡིན།
མདོར་བསྡུས་ན་དབྱིན་ཚིག་A་གི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་མེད་པ་མིན་པར་ཡོད་དེ, ཀ་དེ་དེ་ཡིན་ན་ཡང, བོད་པ་དག་གིས་ཀ་རང་གི་ཚིག་དོན་ལ་མ་དཔྱད་པར་དོན་དག་ ~ ་དང་སྦྱར་སྟབས་བོད་ཚིག་’ཀ’་ཞེས་པའི་དོན་ནི་ ~ ་ཡིན་པར་བསམ་ནས་དབྱིན་ཚིག་C་གི་ཐད་དུ་ཤན་སྦྱར་། དེ་ལྟར་དབྱིན་ཚིག་A་གི་ཐད་དུ་བོད་མ་འདང་བར་གྱུར་བ་ཡིན།
གཉིས༽ དཔེར་མཚོན་གཉིས་པར་གཟིགས། འདིར་ B = ! = ཁ ཞེས་པ་ཞིག་བྲིས་ཡོད། འདི་ནི་དབྱིན་ཚིག་དེའི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་གིས་འདང་ཞིང་ཤན་སྦྱོར་བྱེད་སྟངས་ཡང་འགྲིག་པའི་སྣང་ཚུལ་དེ་མཚོན་ཆེད་དུ་བྲིས་པ་ཡིན། དེ་ཡང་དོན་དག་ ! ་སྟོན་པར་དབྱིན་ཚིག་B་བེད་སྤྱོད་བྱེད་པ་ཡིན་ཞིང, བོད་ཚིག་’ཁ’་ཡི་ཚིག་དོན་ལ་དཔྱད་པའི་ཚེ་ཡང་དོན་དག་ ! ་འདི་སྟོན་ཐུབ། ཐུབ་པ་དེ་ལྟར་བེད་སྤྱོད་ཀྱང་ལེགས་པར་བྱས་ཡོད་པའི་སྣང་ཚུལ་དེ་བསྟན་པ་ཡིན། དེའི་ཕྱིར་དབྱིན་ཚིག་Bགི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་’ཁ’་འདི་ཤན་སྦྱར་བྱས་པ་དེ་དེ་ལྟར་འཐད་པ་འང་ཡིན།
དཔེར་ནཿ B=country, ཁ=ཕ་ཡུལ། B=seed, ཁ=སོན། སོགས་ལྟ་བུ། འདིར་ country དང་ཕ་ཡུལ་གཉིས་ཡོངས་སུ་མཐུན་ལ, seed དང་སོན་གཉིས་ཀྱང་ཡོངས་སུ་མཐུན།
གསུམ༽ དཔེར་མཚོན་བཞི་བར་གཟིགས། འདིར་ D = @ & = ང ཞེས་པ་ཞིག་བྲིས་ཡོད། འདི་ནི་དབྱིན་ཚིག་D་གི་དོན་ནི་ @ ཡིན་པ་དང་ དབྱིན་ཚིག་དེའི་ཐད་ཏུ་ཤན་སྦྱར་བྱས་པའི་བོད་ཚིག་ནི་ང་ཡིན། འོན་ཀྱང་བོད་ཚིག་ང་ཡི་དོན་ནི་དབྱིན་ཚིག་D་གི་དོན་དང་ཕལ་ཆེར་འདྲ་མོད ཞིབ་བསམ་སྐབས་ཅུང་མི་འདྲ་སྟེ, བོད་ཚིག་དེའི་དོན་ངོ་མ་ནི་ @ མིན་པར་ & ཡིན་པའི་སྣང་ཚུལ་དེ་མཚོན་ཆེད་དུ་བྲིས་པ་ཡིན། དེ་ཡང་དབྱིན་ཚིག་དང་བོད་ཚིག་གཉིས་ཀྱི་དོན་ཕལ་ཆེར་འདྲ་མོད་ཅུང་ཟད་མི་འདྲ་ན་ཡང་དེ་སྣང་མེད་དུ་བཞག་ནས་དབྱིན་ཚིག་D་གི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་ང་དེ་ཤན་སྦྱར་བྱས་ཡོད། དཔེར་ན་ @ དང་ & གཉིས་ལ་ཚིག་ལོགས་སུ་བཟོས་བ་སོགས་བྱས་ཚེ་ཡང་བོད་ཚིག་གིས་མི་འདང་བའི་དཀའ་ངལ་ཡོངས་སུ་སེལ་མེད། ཡང་འདི་འདྲའི་སྐབས་སུ་སྐབས་རེ་བོད་ཚིག་གི་སྔར་གྱི་དོན་ལ་འགྱུར་བ་ཕྱིན་ནས་དབྱིན་ཚིག་གི་དོན་དང་སྒོ་བསྟུན་སོང་བས་བོད་ཚིག་བྱེ་བྲག་པ་དེའི་རང་གི་སྒེར་ཆོས་ཡལ་འགྲོ་བ་ཡིན།
དཔེར་ནཿ དབྱིན་ཚིག་ D=civilization, བོད་ཚིག ང=དཔལ་ཡོན། འདིར་དབྱིན་ཚིག་ civilization དང་བོད་ཚིག་ དཔལ་ཡོན་ གཉིས་ཀྱི་དོན་འདྲ་འདྲ་ལྟར་ཡོད་མོད་ཞིབ་པར་བསམ་ན་ཅུང་ཟད་མི་འདྲ། དེའི་དབང་གིས་བོད་ཚིག་ “དཔལ་ཡོན” ཞེས་པའི་དོན་ལ་ད་འགྱུར་བ་འགྲོ་འགོ་ཚུགས་ཡོད། སྔར་བོད་སྐད་དབྱིན་སྐད་དང་འབྲེལ་བ་མེད་པའི་སྐབས་སུ་ “དཔལ་ཡོན” གྱི་དོན་ནི་དཔལ་དང་ཡོན་ཏན་གྱི་གཞི་མཐུན་ཞིག་ལ་གོ་བ་ཡིན་ན་ཡང, ད་སྐབས་སྔར་གྱི་གོ་བ་དེ་ལས་ཅུང་ཟད་འགྱུར་བ་སོང་ནས་འགྲོ་བ་མིའི་གདོད་མའི་ཤེས་རིག་ནས་སྔོན་ཐོན་ཤེས་རིག་ལ་འགྱུར་བའི་རྒྱུད་རིམ་དེ་ལ་གོ་བ་ཡིན།
དེ་བཞིན་དབྱིན་ཚིག D=God, བོད་ཚིག་ ང=ལྷ། འདིར་དབྱིན་ཚིག་ God དང་བོད་ཚིག་ ‘ལྷ’ གཉིས་ཀྱི་དོན་འདྲ་བ་ཡིན་མོད, རྦད་དེ་འདྲ་བ་ཡང་མིན།
D=umbrella, བོད་ཚིག ང=གདུགས། འདིར་དབྱིན་ཚིག་ umbrella དང་བོད་ཚིག་ ‘གདུགས’་ གཉིས་ཀྱི་དོན་འདྲ་བ་ཡིན་ཡང་རྦད་དེ་འདྲ་བ་ཡང་མིན་པ་སོགས་ལྟ་བུ།
བཞི༽ དཔེར་མཚོན་དྲུག་པར་གཟིགས། འདིར་ F = * = F ཞེས་པ་ཞིག་བྲིས་ཡོད། འདི་ནི་དབྱིན་ཚིག་F་གི་དོན་ནི་ * ་ཡིན་པ་དང་བོད་ལ་དོན་འདི་སྟོན་པའི་ཚིག་མེད་པས་དབྱིན་ཚིག་F་འདི་གཡར་ནས་བེད་སྤྱོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པའི་སྣང་ཚུལ་དེ་མཚོན་ཆེད་དུ་བྲིས་པ་ཡིན། དཔེར་ནཿ དབྱིན་ཚིག F=Asia, དབྱིན་ཚིག E=World, དབྱིན་ཚིག G=Universe, བོད་ཚིག་’ཆ’=འཛམ་གླིང་། བོད་ཚིག་’ཅ’=འཇིག་རྟེན། བོད་ཚིག་’ཇ’=སྲིད་གསུམ།
མ་གཞི་འདི་འདྲ་ཡང་མང་ཐག་ཆོད་ཡོད་མོད་དཔེར་བརྗོད་ལྷུ་འགྲིག་གཅིག་གིས་འཐུས་པར་བྱས་པ་ནི་འདི་རིགས་ཅུང་ཉུང་བ་གོ་ཆེད་དུ་ཡིན། འདིར་དོགས་པ་སློང་དགོས་པ་ཞིག་གམ་གསལ་བཤད་བྱེད་དགོས་པ་ཞིག་ནིཿ དབྱིན་ཚིག་Asia ལ་བོད་པས་དབྱིན་ཚིག་ Asia གཡར་མི་དགོས་པར་བོད་ཚིག་”འཛམ་གླིང”་ཞེས་པ་འདི་འཇོག་འོས། རྒྱུ་མཚན་ནི་བཤད་རྒྱུ་ཧ་ཅང་མང་མོད དབྱིན་ཚིག World གི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་”འཇིག་རྟེན”་འདི་འཐད་པའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས་ཀྱང་ཡིན། དེ་ཡང་སྔར་གྱི་བསྟན་འཆོས་མང་ཆེ་བའི་ནང་དུ་”འཇིག་རྟེན”་ཞེས་པ་འདི་སའི་གོ་ལའི་སྣོད་བཅུད་འདི་ཙམ་ལ་གོ་རྒྱུ་ཡིན་པ་ཧ་ཅང་གསལ། དེར་མ་ཟད་”འཇིག་རྟེན”་གྱི་རྒྱ་གར་སྐད་དོན་ནི་”ལོག”་ཅེས་པ་འདི་ཡིན་ཞིང་འདི་ནི་མི་ཡུལ་ལ་གོ་བ་ལས་ཉི་ཟླ་གཟའ་འཁོར་བཅས་ལ་གོ་རྒྱུ་མིན། སྔར་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་སུ་འཛམ་གླིང་ཟུམ་གཉིས་ས་ལ་དབང་སྒྱུར་བར་བཤད་པ་ཡང་ཨེ་ཤིཡའི་སུམ་གཉིས་ལ་དབང་སྒྱུར་བ་ཞེས་པར་འོས་པ་ལས, ཝོརལཌ་སུམ་གཉིས་ས་ལ་དབང་སྒྱུར་བར་གོ་རྒྱུ་ཡིན་ན་དྲི་ངན་འཐུལ་བའི་སྐྱག་བརྫུན་ཞིག་ཡིན་པ་རྟོགས་ཧ་ཅང་སླ། ད་དུང་འཛམ་གླིང་གི་སྒྲ་བཤད་སོགས་ལས་ཀྱང་ཤེས་ཐུབ་མོད་འདིར་ཉོག་འགྲོ་བས་བཞག།
ཡང་འདིར་མཚོན་དོན་གཞན་ཞིག་ཀྱང་ཡོད་དེ་ དེ་ཡང་གོང་བཞིན་བོད་སྐད་ལ་ཚིག་’ཆ’་ཟེར་བ་ཞིག་ཡོད་ཅིང་འདི་ཡི་ཚིག་དོན་ལ་བསམ་ཚེ་དོན་དག་ * འདི་སྟོན་ཆེད་དུ་དབྱིན་ཚིག་F་གཡར་དགོས་དོན་མེད་པར་བོད་ཚིག་’ཆ’་འདི་དེའི་ཐད་དུ་འཇོག་འོས་པ་ཡིན། འོན་ཀྱང་བོད་ཚིག་’ཆ’་འདི་དབྱིན་E་གི་ཐད་དུ་དོན་དག་ ^ ་སྟོན་ཆེད་དུ་སྔར་ནས་བཀོལ་སྤྱོད་བྱས་ཟིན་པས་བོད་ཚིག་ཆ་འདི་དབྱིན་ཚིག་F་གི་ཐད་དུ་འཇོག་དགོས་པར་གྱུར་། དེ་ལྟར་དབྱིན་ཚིག་F་གི་ཐད་དུ་ཤན་སྦྱོར་རྒྱུའི་བོད་ཚིག་ཅིག་མེད་པར་གྱུར་ནས་དོན་དག་ * ་སྟོན་པའི་ཆེད་དུ་དབྱིན་ཚིག་F་གཡར་དགོས་པའི་གནས་སྟངས་འདི་བྱུང་བ་ཡང་མཚོན་ཆོག་པ་ཡིན། དཔེར་ན་
ལྔ༽ དཔེར་མཚོན་ལྔ་བ་དང་བདུན་པར་གཟིགས། འདིར་ E = ^ = ཆ G = % = ཅ ཞེས་པ་ཞིག་བྲིས་ཡོད། འདི་ནི་གོང་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་མགོ་རྙོག་ཅིག་མཚོན་ཆེད་དུ་བྲིས་པ་ཡིན། དེ་ཡང་གོང་དུ་བཤད་པ་བཞིན་དབྱིན་ཚིག་E་གིས་དོན་དག་ ^ ་སྟོན་པ་ཡིན་ཞིང་དེའི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་ཆ་བཞག་ཡོད་པ་དང་ དབྱིན་ཚིག་G་གིས་དོན་དག་ % སྟོན་པ་ཡིན་ཞིང་འདིའི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་ཅ་བཞག་ཡོད། ངོ་མ་བཤད་ན་སྦྱོར་ཚུལ་འདི་གཉིས་ཀ་མི་འོས་པ་ཡིན། གང་ལགས་ཤེ་ན་དབྱིན་ཙིག་Eགི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་ཅ་འཇོག་འོས་ན་ཡང་དེ་ནི་དབྱིན་ཙིག་G་གི་ཐད་དུ་ཤན་སྦྱར་ཟིན་ལ་ དེ་བཞིན་དབྱིན་ཚིག་G་གི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་ཇ་འཇོག་འོས་པ་ཡིན་མོད་དེ་ནི་དོན་མེད་བེད་མེད་དུ་ལུས་ཡོད། དེའི་དབང་གིས་རང་ལ་འོས་བོད་ཚིག་ཅ་དེ་དབྱིན་ཚིག་E་གི་ཐད་དུ་བཞག་ན་ཇི་སྲིད་བོད་ཚིག་ཇ་ལ་བེད་སྤྱོད་མ་བཏང་བར་དུ་དབྱིན་ཙིག་G་གི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་མེད་པར་འགྱུར་བ་ཡིན།
དཔེར་ནཿ དབྱིན་ཚིག E=popular, དབྱིན་ཚིག G=republic, བོད་ཚིག ‘ཆ’=སྙན་གྲགས་ཅན། ཡང་ན་ གྲགས་ཅན། བོད་ཚིག ‘ཅ’=སྤྱི་མཐུན་ནམ མི་མང་སྤྱི་མཐུན། བོད་ཚིག་’ཇ’=དམངས་ཁབ་བམ འབངས་ཁབ། འདི་འདྲའི་མགོ་རྙོག་མཚོན་ཆེད་དུ་དཔེར་མཚོན་ལྔ་བ་དང་བདུན་པ་གཉིས་བྲིས་པ་ཡིན།
གསལ་བཤདཿ དཔེར་ན་ཨལཇརིཡ་(Algeria)རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གཞུང་འབྲེལ་མིང་ལ་དབྱིན་སྐད་དུ་ Democratic and Popular Republic of Algeria ཞེས་འབོད། འདི་ད་ལྟའི་དབྱིན་བོད་ཤན་སྦྱོར་སྟངས་བཞིན་བོད་སྐད་དུ་སྒྱུར་ནཿ “དམངས་གཙོ་དང་སྙན་གྲགས་ཅན་གྱི་ཨལངརིཡ་མི་མང་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ” ཅེས་སུ་སྒྱུར་རྒྱུ་ཡིན་ནམ? འདིའི་སྐབས་སུ་དཀའ་ངལ་བྱུང་བ་ནིཿ དབྱིན་སྐད་ཀྱི་ popular ཞེས་པ་འདི་ “སྤྱི་མཐུན” ལ་གོ་རྒྱུ་ལས་གྲགས་ཅན་ལ་གོ་ན་འབྲེལ་བ་མེད། དབྱིན་སྐད་ཀྱི་ཚིག་republic་ཅེས་པ་འདི་ ‘‘དམངས་ཁབ’’ བམ་ ‘འབངས་ཁབ’ གང་རུང་ཞིག་ལ་འགྱུར་འོས་པ་ལས་ ‘‘སྤྱི་མཐུན’’ ལ་འགྱུར་བ་དོན་མེད། འོན་ཀྱང་དེ་ལྟར་མ་བྱས་སྟབས་popular ཞེས་པ་འདི་’’གྲགས་ཅན’’ ལས་འགྲོ་ས་མེད་པར་གྱུར་ཏེ, གཞན་དུ་ན་མིང་འདིའི་ནང་དུ་སྤྱི་མཐུན་ཞེས་པ་ལན་གཉིས་བརྗོད་དགོས་པར་འགྱུར།
ད་ལྟའི་ཆར་ དབྱིན་ཚིག E=popular = བོད་ཚིག ‘ཆ’=སྙན་གྲགས་ཅན། ཡང་ན་ གྲགས་ཅན།, དབྱིན་ཚིག G=republic = བོད་ཚིག ‘ཅ’=སྤྱི་མཐུན་ནམ མི་མང་སྤྱི་མཐུན། བཅས་སུ་གྲུབ་ཡོད་པའི་དབང་གིས་མགོ་རྙོག་འདི་འདྲ་ཞིག་འོང་དགོས་པར་གྱུར། གལ་སྲིད་དབྱིན་ཚིག་ G=republic = བོད་ཚིག་’ཇ’=དམངས་ཁབ་བམ འབངས་ཁབ། ཞེས་བསྒྱུར་ཡོད་ན་སྒྲ་དོན་གཉིས་ཐད་ནས་འགྱུར་འདི་ལས་སྤུས་དག་ཅིག་ཡོང་ཐུབ། དབྱིན་ཚིག་republic འདི་དམངས་ཁབ་ཏུ་སྒྱུར་འོས་ཚུལ་ནི་རིག་བསྒྲེས་ནས་བཤད་པ་ཡིན་སྟེ རྒྱལ་བོས་བདག་ཏུ་བཟུང་བའམ་རྒྱལ་བོས་བསྐྱངས་བའི་ཡུལ་ལ་སྔར་རྒྱལ་ཁབ་ཅེས་འབོད་པ་ཡིན་ཞིང དེས་ན་མི་དམངས་ཀྱིས་བདག་ཏུ་བཟུང་བའམ་མི་དམངས་ཀྱིས་བསྐྱངས་བའི་ཡུལ་ལ་དམངས་ཁབ་ དམག་མིས་བསྐྱངས་བའི་ཡུལ་ལ་ དམག་ཁབ་བམ་དྲག་ཁབ ཚོགས་པས་བསྐྱངས་བའི་ཡུལ་ལ་ཚོགས་ཁབ བླ་མས་བསྐྱངས་བའི་ཡུལ་ལ་བླ་ཁབ ཅེས་སོགས་སུ་ཅིའི་ཕྱིར་འགྱུར་མི་འོས། འོས་པ་མ་ཟད་དགོས་པ་ཡང་ཡིན་པར་སྙམ། ལྷག་པར་དུ་དབྱིན་ཚིག republic གི་དོན་ནི་མི་དམངས་ཀྱིས་བདག་ཏུ་བཟུང་བའི་ཡུལ་ལ་གོ་བ་ཡིན། དེས་ན་དེ་ལྟར་མགོ་དཀྲོགས་མཇུག་དཀྲོགས་མི་བྱེད་པར་དབྱིན་ཚིག་popular དང་བོད་ཚིག་སྤྱི་མཐུན་ཤན་སྦྱོར, དབྱིན་ཚིག republic དང་དམངས་ཁབ་ཤན་སྦྱར་ན་གོང་གི་མིང་དེ་འདི་ལྟར་སྒྱུར་ཆོགཿ “དམངས་གཙོ(སྲིད)་དང་མི་མང་སྤྱི་མཐུན་ཨལཇརིཡ་དམངས་ཁབ།” བམ་ཡང་ན་ “ཨལཇརིཨ་དམངས་སྲིད་མི་མང་སྤྱི་མཐུན་དམངས་ཁབ།” ཅེས་པར་སྒྱུར་ཆོག།
འདིར་དབྱིན་ཚིག་ G གི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་’ཅ’་བྱས་སྟབས་བོད་ཚིག་’ཇ’་བེད་མེད་དུ་ལུས་སོང་བ་ཟེར་བ་དབྱིན་ཚིག republic ལ་སྤྱི་མཐུན་བྱས་སྟབས་བོད་ཚིག་དམངས་ཁབ་བམ་འབངས་ཁབ་དེ་དགོས་མེད་དུ་གྱུར་འདུག་ཅེས་པ་ཡིན། དེ་བཞིན་དབྱིན་ཚིག་ democratic དམངས་གཙོ་བྱས་སྟབས་ ‘དམངས་སྲིད’་ལ་ལས་ཀ་མེད་པར་གྱུར་བ་ཡིན།
དྲུག༽ དཔེར་མཚོན་བརྒྱད་པར་གཟིགས། འདིར་ H = + > = ཉ / ཏ ཞེས་པ་ཞིག་བྲིས་ཡོད། འདི་ནི་དབྱིན་ཚིག་H་ལ་ནང་དོན་ + དང་ > གཉིས་ཡོད་ཅིང་བོད་ཚིག་ག་འདྲ་ཞིག་ལ་ཡང་དོན་འདི་གཉིས་སྟོན་ཐུབ་པའི་ཚིག་ཅིག་མེད་ན་ཡང་བོད་སྐད་ལ་དོན་དེ་གཉིས་རེ་རེ་ནས་སྟོན་པའི་ཚིག་ནི་ཡོད་དེ, དོན་ + སྟོན་བྱེད་ལ་བོད་ཚིག་ནི་ཉ་ཡོད་པ་དང, དོན་ > སྟོན་བྱེད་ལ་’ཏ’་ཡོད་པའི་སྣང་ཚུལ་འདི་མཚོན་ཆེད་དུ་བྲིས་པ་ཡིན། འདི་འདྲའི་སྐབས་སུ་དབྱིན་ཚིག་’ཉ’་བཞག་ན་མི་འགྲིག་ལ་ཏ་བཞག་ན་ཡང་མི་འགྲིག མ་གཞི་བོད་སྐད་དང་དབྱིན་སྐད་ཐ་དད་ཡིན་པས་དབྱིན་ཚིག་ཇི་ཡོད་ཚང་མའི་ཐད་དུ་ཆ་རྐྱེན་དེ་ག་རང་ཚང་བའི་བོད་ཚིག་རེ་ངེས་པར་དུ་ཡོད་དགོས་དོན་ཅང་མེད། འོན་ཀྱང་ཅི་སྟེ་ནམ་ཞིག་དོན་ + ་དང་ > གཉིས་ཚིག་གཅིག་གིས་སྟོན་དགོས་པའི་དུས་ཚོད་རེ་ཤར་རྒྱུ་ཡོད་སྲིད། དེ་འདྲའི་སྐབས་སུ་བོད་ཚིག་’ཉས’་མི་འགྲིག་ལ་’ཏས’་ཀྱང་མི་འགྲིག་ཏེ, ‘ཉས’་དོན་ ་དང་ གཉིས་ཀ་སྟོན་མི་ཐུབ་ལ་’ཏས’་ཀྱང་དེ་ལྟར་སྟོན་མི་ཐུབ། དེའི་ཕྱིར་སྐབས་འདི་འདྲ་ཡང་བོད་ཚིག་གིས་མ་འདང་བའི་རིགས་སུ་གཏོགས་པར་བཞག་ནས་དགོས་གལ་བྱུང་ན་བོད་ཚིག་གསར་དུ་བཟོ་དགོས་པ་ཡིན།
དཔེར་ནཿ དབྱིན་ཚིག H=find, བོད་ཚིག་ཉ་=རྙེད་པ་དང་བོད་ཚིག་ཏ=འཚོལ་བ། དེའི་ཕྱིར་དབྱིན་ཚིག་H་གི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་ཅིག་མེད་དེ་ བོད་སྐད་ལ་རྙེད་པ་དང་འཚོལ་བ་གཉིས་ལ་འཇུག་པའི་ཚིག་ཅིག་མེད་པས་སོ། དེའི་ཕྱིར་དབྱིན་ཚིག་H་གི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་གསར་བ་ཞིག་བཟོས་ན་ལེགས་ཆ་མང་། དེ་ནི་མཆན་གསུམ་པར་གསལ་བ་བཞིན་བོད་ཚིག་’ཙ’་དེ་དེ་ཡིན་ནོ།
བདུན༽ དཔེར་མཚོན་དགུ་བ་ལ་གཟིགས། འདིར་ I / J = < } = ཐ ཞེས་པ་ཞིག་བྲིས་ཡོད། འདི་ནི་གོང་གི་འདི་དང་ལྡོག་ཕྱོགས་སུ་སོང་བ་ཡིན་སྟེ དབྱིན་ཚིག་I་གི་དོན་ནི་ < ཡིན་པ་དང་ J་གི་དོན་ནི་ } ཡིན་མོད་དེ་གཉིས་ཀ་ཚིག་གཅིག་གིས་སྟོན་ཐུབ་པའི་དབྱིན་ཚིག་ཅིག་མེད་པ་ཡིན་ལ་བོད་སྐད་དུ་བོད་ཚིག་’ཐ’་འདིས་དེ་ལྟར་སྟོན་པ་ཡིན་པའི་སྣང་ཚུལ་དེ་མཚོན་ཆེད་དུ་བྲིས་པ་ཡིན། འདིར་ཐ་སྙད་ཀྱིས་མ་འདང་བ་དབྱིན་ཇི་ལ་ཡོད་པ་ལྟ་བུ་ཡིན་མོད་དེ་བཞིན་ཕྱོགས་གཞན་ནས་བསམ་ན་འདི་བོད་སྐད་ལ་ཡང་མི་འདང་བའི་རིགས་སུ་གཏོགས་པ་ཡིན། དེ་ཡང་བོད་ཚིག་’ཐ’་ནི་དོན་དེ་གཉིས་ཀ་ལ་འཇུག་ཅིང་འདི་གཉིས་ཀ་ལ་འཇུག་པའི་དབྱིན་ཚིག་ནི་གཅིག་ཀྱང་མེད་ཀྱང་ དབྱིན་ཚིག་I་ཀྱིས་ < ཁོ་ན་སྟོན་ལ, དབྱིན་ཚིག་J ཡིས་དོན་ } ་ཁོ་ན་གུད་དུ་སྟོན་པ་ཡིན། དེས་ན་བོད་ཚིག་’ཐ’་འདི་དབྱིན་ཚིག་I་དང་ཤན་སྦྱོར་མི་འོས་ལ་དབྱིན་ཚིག་J་དང་ཡང་ཤན་སྦྱོར་མི་འོས། དེའི་ཕྱིར་འདི་འདྲ་ཡང་བོད་ཚིག་གི་མི་འདང་བའི་རིགས་སུ་གཏོགས་པར་བཞག་ནས, དགོས་གལ་བྱུང་ན་དོན་ } ་ཁོ་ན་སྟོན་པའི་བོད་ཚིག་ཅིག་དང་དོན་ < ་ཁོ་ན་སྟོན་པའི་བོད་ཚིག་ཅིག་གསར་བཟོ་བྱེད་དགོས་པ་ཡིན། དེའི་རྒྱུ་མཚན་ནི་བོད་ཚིག་’ཐ’་ཡིས་དབྱིན་I་གི་གོ་ཆོད་མེད་ལ་J་གི་གོ་ཡང་ཆོད་མེད། གང་ལགས་ཤེ་ན་དོན་དག་ < ་ཁོ་ན་གུད་དུ་སྟོན་དགོས་པའི་སྐབས་སུ་བོད་ཚིག་’ཐ’་ཡིས་དེ་ལྟར་སྟོན་མི་ཐུབ་སྟེ ‘ཐ’་ཞེས་བརྗོད་སྐབས་དོན་ } ་ལ་ཡང་གོ་འགྲོ་བས་དབྱིན་ཚིག་I་གི་བྱ་བ་ཇི་བཞིན་བྱེད་མི་ཐུབ་ལ་J་གི་བྱ་བ་ཡང་བྱེད་མི་ཐུབ་པ་ཡིན།
དཔེར་ནཿ I=reason,J=markབོད་ཚིག་ཐ=རྟགས། སྤྱིར་བོད་ཚིག་རྟགས་ཞེས་པ་འདི་དབྱིན་reason་དང་mark་ཙམ་དུ་མ་ཟད་gender, sign་སོགས་མང་དག་ཅིག་ལ་འཇུག་མོད་འདིར་དཔེ་ཙམ་དུ་དྲངས་པ་ཡིན། དེ་ལྟར་རྟགས་ཞེས་པ་འདི་འདི་དག་ལ་འཇུག་ན་ཡང་དགོས་ཞིག་གི་སྐབས་སུ་འདི་དག་གཅིག་ཀྱང་གུད་དུ་སྟོན་མི་ཐུབ། དེས་དབྱིན་ཚིག་དེ་དག་གི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་གིས་མི་འདང་བའི་དཀའ་ངལ་ཆ་ཚང་བ་སེལ་མེད། དབྱིན་ཚིག་ reason དང་mark ་སོགས་ཀྱི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་རྟགས་འདི་གཅིག་བུ་མ་ཡིན་པར་བོད་ཚིག་གསར་བ་རེ་བཟོས་ཀྱང་མི་འགྲིག་པ་ག་ལ་ཡོད་ཅེས་ཞུ།
བརྒྱད༽ གཞན་ཡང་མཆན་གཉིས་པའི་ནང་དུ་’ག’་དང་’ཇ’་གཉིས་མི་གསལ་བ་དེས་ཀྱང་དོན་ཞིག་མཚོན་པ་ཡིན། བོད་ཚིག་’ག’་ཡི་ཚིག་དོན་ལ་དཔྱད་སྐབས་དེས་དོན་ ~ དེ་སྟོན་ཐུབ་པའམ་དོན་དེ་ལ་འཇུག་དགོས་མོད དོན་ ~ ་སྟོན་པར་བོད་ཚིག་’ཀ’་བེད་སྤྱོད་བྱས་སྟབས་བོད་ཚིག་’ག’་དེ་དོན་མེད་དུ་ལྷག་མར་ལུས་ཡོད། དེ་བཞིན་དོན་ * ་སྟོན་པར་བོད་པས་དབྱིན་ཚིག་F་གཡར་མི་དགོས་པར, དོན་འདི་སྟོན་པའི་ནུས་པ་ཡོངས་སུ་ཚང་བའི་བོད་ཚིག་’ཆ’་འདི་ཡོད། འོན་ཀྱང་དེ་ནི་དོན་ ^ ་འདི་སྟོན་ཆེད་དུ་དབྱིན་ཚིག་E་གི་ཐད་དུ་བཀོལ་ཟིན། དེའི་དབང་གིས་དབྱིན་ཚིག་E་གི་ཐད་དུ་འོས་ངེས་ཀྱི་བོད་ཚིག་གནས་དེ་བོད་ཚིག་’ཆ’་ཡིས་བཀག། དེ་དང་ཆབས་ཅིག་བོད་ཚིག་’ཅ’་ནི་དོན་ % ་སྟོན་ཆེད་དུ་དབྱིན་ཚིག་G་གི་ཐད་དུ་སྦྱར། དེ་ལྟར་དེར་འོས་པའི་བོད་ཚིག་’ཇ’་ནི་དེ་ལྟར་བེད་མེད་དུ་ལྷག་ཡོད། དེ་བཞིན་བོད་ཚིག་’ཀ’་ཡང་རང་སར་མི་འཇོག་པར་’ག’་ཡི་འོས་པའི་གནས་ལ་བཞག་སྟབས་’ག’་ཡི་དགོས་པ་མེད་པར་གྱུར་། དེའི་ཕྱིར་འདིར་བོད་ཚིག་’ཇ’་དང’་ག’་གཉིས་མི་གསལ་བ་ཡིན།
དགུ༽ དེ་ལྟར་ལྷག་མར་ལུས་སུ་མ་བཞག་པར་ཚིག་རང་གི་དོན་ལ་ལེགས་པར་དཔྱད་ནས་རང་རང་གི་འོས་བབས་ཡོད་པའི་དོན་ལ་ཚིག་དོན་ལེགས་པར་ཁ་སྦྱར་ནས་བཀོལ་ན་བོད་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཀྱི་མི་འདང་བའི་སྟོང་ཆ་མང་དག་ཅིག་ཁེངས་བར་འགྱུར་བར་ཐེ་ཚོམ་མེད། མཆན་གསུམ་པར་གཟིགས། འདིར་དབྱིན་ཚིག་H་གི་དོན་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་’ཉ’་དང་’ཏ’་ཡིས་འཐུས་པར་མ་བྱས་པར་བོད་ཚིག་’ཙ’་གསར་དུ་བཟོས་ཡོད་པ་མཐོང་ཐུབ་ལ, དེ་ནི་དབྱིན་ཚིག་H་དང་ཆ་རྐྱེན་ཡོངས་སུ་མཚུངས་བའི་བོད་ཚིག་གསར་དུ་བཟོས་པ་དེ་བྲིས་པ་ཡིན། འདི་ནི་དབྱིན་ཚིག་H་གི་ཐད་དུ་ཤན་སྦྱོར་བདེ་བླག་ཏུ་འོས་པ་ཡིིན། འདི་ལྟར་ན་བོད་ཚིག་’ཉ’་དང་’ཏ’་ནི་ལྷག་མར་གྱུར་བ་མིན་ནམ་སྙམ་ན་དེ་ཡང་ཡིན་མི་དགོས། སྐད་ཡིག་རིག་པའི་ནང་དུ་ཆད་ན་སྐྱོན་ཡོད་པ་ལས་ལྷག་ན་རྒྱས་སྤྲོས་ཡིན་པ་ལས་གནོད་པ་གང་ཡང་མེད།
དེ་བཞིན་དབྱིན་ཚིག་I་དང་J་གི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་’ཐ’་གཅིག་བུས་འཐུས་པར་མ་བྱས་པར་I་གི་ཐད་དུ་’ཚ’་དང་J་གི་ཐད་དུ་’ཛ’་གསར་དུ་བཟོས་ཚུལ་དེ་བྲིས་ཡོད། བོད་ཚིག་’ཐ’་ནི་གོང་བཞིན་རྒྱས་སྤྲོས་སུ་འཇོག་ཆོག། འདི་འདྲ་བའི་བྱེད་ཚུལ་དང་བཅོས་བསྒྱུར་གཞི་རྒྱ་ཆེན་པོ་ཞིག་བྱས་ན་བོད་ཀྱི་ཚིག་གིས་མི་འདང་བའི་སྟོང་ཆ་ཆེན་པོ་ཞིག་རྨེག་མེད་དུ་འགྲོ་ངེས་ཡིན་ནོ།
གཤམ་དུ་བདག་གིས་གོང་ན་བཤད་པའི་དོན་དེ་དག་གི་རྒྱབ་སྐྱོར་དུ་ཚིག་དེ་དག་གི་དོན་དག་དག་ཡིག་གཞིར་བཟུང་འགོད་རྒྱུ་ཡིན། དེ་ཡང་དབྱིན་ཇིའི་ཚིག་རྣམས་ཀྱི་དོན་དག་ནི་དབྱིན་ཇིའི་དག་ཡིག་ ཞེས་པའི་ནང་དུ་ཡོད་པའི་འགྲེལ་བཤད་རྣམས་བོད་སྒྱུར་བྱས་ཡོད། བོད་ཚིག་རྣམས་ཀྱི་ད་ལྟའི་དོན་ནི་སྤྱིར་ཚིག་རང་ལ་ཡོང་ཆོག་པའི་དོན་ལ་དཔྱད་ནས་ཚིག་འགྲེལ་བྱས་ཤིང སྔར་གྱི་གོ་དོན་ལ་བལྟ་སྐོར་བྱེད་ཆེད སྤྱི་ལོ་༡༩༠༢་ལོར་མཁས་དབང་ཟླ་བ་སྦས་ཀྱིས་བསྒྲིགས་པའི་ཚིག་གི་གཏེར་མཛོད་ཅེས་པའི་དག་ཡིག་བོད་དབྱིན་ཧིན་གསུམ་ཤན་སྦྱར་མ་དེ་ལ་ཟུར་བལྟ་བྱས་པ་ཡིན།
1. King “(ཀིང) ༡། རང་བཙན་སྲིད་གཞུང་ཞིག་ལ་དབང་སྒྱུར་བ་པོ་(ཕོ), སྤྱིའི་ཆ་ནས་གོ་ས་དེ་གདུང་རྒྱུད་ནས་ཐོབ་པ་ཡིན། ༢། བཟང་ཤོས་ཆེ་ཤོས་སོགས་ལ་འཇུག” འདིའི་ཐད་དུ་བོད་པའི་ཚིག་ནི་’རྒྱལ་པོ’ཞེས་པ་འདི་སྤྱོད།
2. Winner “(ཝིནར)་གང་ཟག་གམ་རྟ་སོགས་རྒྱལ་ཁ་ཐོབ་མཁན།”
3. Victor “(ཝིགཊོར)་དམག་དང་རྩེད་མོ་འགྲན་བསྡུར་སོགས་རྒྱལ་ཁ་ཐོབ་མཁན།”
4. Monarch “(མོརནག)་ ༡། དབང་སྒྱུར་བ་པོ་ཆེ་ཤོས།” འདིའི་ཐད་དུ་ཡང་བོད་པས་’རྒྱལ་པོ’འམ་’བཙན་པོ’གང་རུང་སྤྱོད།་
5. རྒྱལ་པོ:- ཐོག་མར་’རྒྱལ’ ཞེས་པའི་དོན་ནི་རྒྱལ་ཕམ་གཉིས་སུ་ཕྱེ་བའི་’རྒྱལ’་བ་དང་’པོ’་ནི་བདག་སྒྲ་ཡིན་པས་ཚིག་འདི་རྒྱལ་ཁ་ཐོབ་པ་པོ་ཞེས་པའི་ཚིག་བསྡུས་ཤིག་ཡིན། དེ་ཡང་ཐོག་མར་’ཀིང’་ལ་གྱུར་སྟངས་ཡང་དེ་ལྟར་ཡིན་པ་སྤྱིའི་སྲོལ་ལྟ་བུ་རེད། འོན་ཀྱང་ཚིག་འདིར་བསམ་ཚེ་དབང་སྒྱུར་བའི་དོན་ཞིག་གང་དུ་ཡང་རྙེད་མི་ཐུབ། འོན་ཀྱང་འདོད་དབང་གིས་’ཀིང’་གི་དོན་དང་བཙན་སྦྱོར་བྱས་སྟབས་ད་བར་དུ་སྐྱོན་མ་མཐོང་བ་ཡིན།
6. བཙན་པོ:- དབང་ཆེ་བ་དང་གཏུམ་དྲག་ཆེ་བ་ལ་གོ་ཤིང, འདོད་དབང་གིས་རྒྱལ་པོ་ལ་གོ་བ་ཡིན།
7. Nation “(ནེཤན) ༡། ས་ཁུལ་ངེས་ཅན་ཞིག་གི་ནང་དུ་གནས་སྡོད་བྱེད་ཅིང, གཞུང་གཅིག་གི་འོག་ཏུ་འདུ་བའི་མི་སྡེ་ཆེན་པོ, རྒྱལ་རབས་དང་སྐད་ཡིག་སོགས་གཅིག་གྱུར་ཡིན།” འདིར་ཁྱབ་མཐའ་བཅད་ན་ཅུང་ཟད་འགྱུར་བ་བྱུང་ཡོད་དེ, སྔན་ཆད་ཀྱི་དུས་སུ་’ནེཤན’་ཕན་ཚུན་གྱི་བར་མཚམས་དེ་རག་པ་ཞིག་ལས་མེད་སྟབས་དེ་ལྟར་འགྲེལ་རུང་མོད, ད་ལྟའི་སྐབས་’ནེཤན’་འགའ་རེའི་བར་མཚམས་དེ་ལྕགས་རྭ་ཞིག་གི་སྦོམ་ཕྲ་ལས་མེད་སྟབས, སྐད་ཡིག་སོགས་ཕར་ཐིམ་ཚུར་ཐིམ་བྱས་ཡོད། བོད་པས་འདིར་’རྒྱལ་ཁབ’ཅེས་ཟེར་ལ, བདག་གིས་མི་འཐད་ཚུལ་བཤད་ཀྱི་ཡོད། གཞན་ཡང་ནེཤན་དང་རྒྱལ་ཁབ་ཤན་སྦྱར་བྱས་ན་དཀའ་ངལ་གཞན་ཡོད་དེ, ‘ནེཤན་ནལིཋི’ ལ་མི་རིགས་ཟེར་བས་འདིས་གོང་འོག་ལ་གནོད་འཚེ་འབྱུང་བར་འགྱུར།
8. Nationality “(ནེཤན་ནལིཋི) ༡། ནེཤན་བྱེ་བྲག་ཅིག་གི་ཁོངས་མི།” “༢། ཆབ་སྲིད་ཀྱིས་ནེཤན་གཅིག་གི་ཆ་ཤས་འགྲུབ་པར་བྱེད་པའི་མི་རིགས།” བོད་སྐད་དུ་འདི་ལ་’མི་རིགས’་ཞེས་ཟེར་ཞིང་དེ་ལྟར་ན་འདིར’་ནེཤན’་གྱི་གོ་དོན་དབྱིན་སྐད་ལ་ཡོད་པ་བཞིན་བོད་ཚིག་འདིར་ཡོང་མི་ཐུབ། དབྱིན་སྐད་ཀྱི་Nation, Nationality, National གསུམ་འཕྲོས་ས་གཅིག་ལས་འཕྲོས་སྟབས་གཞི་རྩའི་གོ་བ་ཡང་གཅིག་ཏུ་འབབ་ཀྱི་ཡོད། གལ་སྲིད་བོད་པས་་འདི་ཡུལ་ལ་བསྒྱུར་ན་འདི་དག་རིམ་བཞིནཿ ཡུལ, ཡུལ་མི, ཡུལ་གྱི, ཞེས་སུ་འགྱུར་ཆོག་ལ་དབྱིན་སྐད་བཞིན་བོད་ཚིག་འདི་དག་ཀྱང་འཕྲོས་ས་གཅིག་ལས་འཕྲོས་པས་གཞི་རྩིའི་གོ་བ་གཅིག་ཏུ་འབབ་ཐུབ་པ་ཞིག་ཡོང་། ཡང་གལ་སྲིད་བོད་པས་’ནེཤན’་ལ་’རྒྱལ་ཁབ’་ཏུ་སྒྱུར་ན, ‘ནེཤན་ནལིཋི’་ལ་’རྒྱལ་འབངས’་ཞེས་སྒྱུར་ན་དེ་ལ་མི་རིགས་ཀྱི་གོ་དོན་གང་དུ་ཡོད། གཉིས་ནས་རྒྱལ་ཁབ་མ་ཡིན་པའི་ཡུལ་སྡེའི་འབངས་མི་ལ་རྒྱལ་འབངས་ཞེས་འབོད་ན་དེ་ལས་རིགས་པ་དང་མི་མཐུན་པ་ཞིག་གང་དུ་ཡོད།
9. Kingdom “(ཀིངཌོམ)་ ༡། རྒྱལ་པོ་འམ་རྒྱལ་མོ་(བཙུན་མོ)་གང་རུང་གིས་སྲིད་དབང་སྒྱུར་བའི་ཡུལ་ཁམས།” སྔན་ཆད་བོད་པས་’རྒྱལ་ཁབ’་ཟེར་བ་གོ་བ་འདི་དང་ཡོངས་སུ་མཐུན།
10. Monarchic State “རྒྱལ་པོའི་དབང་འོག་ཏུ་ཡོད་པའི་ཡུལ་ཁམས།” འདི་ཡང་གོང་བཞིན་ཡིན།
11. རྒྱལ་ཁབ:- སྔོན་གྱི་དུས་སུ་མི་སྡེ་ཞིག་ལ་དབང་སྒྱུར་པོ་ནི་རྒྱལ་པོ་ཡིན་ཞིང, དེའི་ཕྱིར་རྒྱལ་པོ་དེའི་མངའ་འོག་ཁྱབ་ས་ལ་’རྒྱལ་ཁབ’་ཅེས་བཏག་པ་དོན་ལ་གནས་པ་རེད། འོན་ཀྱང་ད་སྐབས་ཨ་རིའི་ཡུལ་དེ་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཡིན་ནམ? དེ་བཞིན་རྒྱ་གར, རྒྱ་ནག, རྒྱ་སེར, ཕརནསི་སོགས་ལ་ནེཤན་ཟེར་བས, བོད་སྐད་ལ་རྒྱལ་ཁབ་ཟེར་དགོས་པ་འགྲིག་གམ་ཞིབ་ཏུ་སོམས། འགྲིག་ན་སྔོན་བར་གྱི་བལ་ཡུལ, ད་ལྟའི་འབྲུག་ཡུལ, དེ་བཞིན་དབྱིན་ཡུལ, ཐའེལནཌ་སོགས་དང་ཁྱད་པར་གང་ཡང་མེད་དམ? ད་ལྟའི་པཱཀིསཐཱན་དང་འབར་མ་སོགས་འདི་ཐམས་ཅད་གཅིག་མཚུངས་ཡིན་ནམ? མིན། གོང་གི་དེ་དག་ལས་འགའ་ཞིག་ནི་’ཀིང་ཌོམ’, འགའ་ཞིག་ ’རིཔབལིག’, འགའ་ཞིག ’ཌིགཊེཊོརཤིབ’་རེད།
12. Republic “(རིཔབལིག) གཞུང་གི་དབང་ཚད་མཐོ་ཤོས་དེ་རྒྱལ་པོ་ཞིག་མིན་པར་མི་དམངས་ཀྱི་(འཐུས་མི)་འོས་ཐོན་བྱུང་བའི་སྲིད་འཛིན་ཞིག་གི་ལག་ཏུ་ཡོད་པའི་ལུགས་(ཅན་གྱི་ཡུལ་ལུང)།” གོང་གི་རིག་པ་དེད་ན་འདི་ལ་བོད་པས་’དམངས་ཁབ’ བམ་ ’འབངས་ཁབ’་བཅས་ཟེར་ཆོག་སྟེ, གཞུ་གི་དབང་ཚད་མཐོ་ཤོས་དེ་རྒྱལ་པོའི་ལག་ཏུ་ཡོད་པས་ཡུལ་ལ་’རྒྱལ་ཁབ’་ཅེས་སྔར་འབོད་ན, གཞུང་གི་དབང་ཚད་མཐོ་ཤོས་དེ་འབངས་མིའི་ལག་ཏུ་ཡོད་པའི་ཡུལ་ལ, ’འབངས་ཁབ’་ཅིའི་ཕྱིར་འབོད་མི་ཆོག། དེ་བཞིན་’དམག’, ’བླ་ཁབ’, བམ ’ཆོས་ཁབ’་སོགས, ’རྒྱལ་ཁབ’་གཅིག་བུ་མིན་པར, སྲིད་གཞུང་གི་སྒོ་ནས་བཏག་པའི་ཡུལ་གྱི་མིང་བྱེ་བྲག་པ་མང་དག་ཅིག་འབོད་ཆོག། རྣ་བར་མ་གོམས་པ་སྐྱོན་མི་ཆེའོ།
13. སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ:- མ་བརྟག་མ་དཔྱད་པའི་སྐབས, People’s Republic of China ཞེས་པ་བོད་སྐད་དུ་འབྲི་སྐབས་’རྒྱལ་ནག་མི་མང་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ’་ཅེས་ཟེར་ལོས་སུ་སོང་ཞིང, ཚིག་སྣ་རིང་བའི་སྣང་བ་ཞིག་འཆར་བཞིན་འཆར་བཞིན་སྣང་མེད་དུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད། དོན་དུ་བསམ་ན་རྒྱལ་ནག་དེ་’རྒྱལ་ཁབ’་ཡིན་ནམ? རྒྱལ་པོ་ཡོད་དམ? སོགས་བསམ་རྒྱུ་མང་། དེ་ལས་དོན་གནད་གཞན་ཞིག་ནི་འདི་འདྲའི་ཚིག་གི་འཇུག་ཚུལ་ལ་སྣང་མེད་ཀྱིས་དོན་ལ་བཙན་སྦྱར་བྱས་སྟབས་ཡིག་སྒྱུར་སྐབས་དཀའ་ངལ་འཕྲད་ཀྱི་འདུག། (ཕྱིའི་ཤེས་བྱ་བོད་སྒྱུར་བྱས་ནས་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་གོང་འཕེལ་གཏོང་རྒྱུ་ལས, བོད་མིས་ཤེས་རིག་གི་དོན་དུ་ཕྱིའི་སྐད་ཡིག་སྦྱོང་རྒྱུའི་འཆར་གཞི་ནི་སུ་ལ་མེད་ངེས་པས་ཡིག་སྒྱུར་བྱ་བ་ནི་ཧ་ཅང་གལ་ཆེ་སྙམ།) དཔེར་ནཿ ཨཕརིཀའི་གླིང་ཆེན་གྱི་བྱང་ཁུལ་དུ་ཡོད་པའི་ཡུལ་ཨལཇེརིཡ་ཞེས་སུ་གྲགས་པ་དེའི་གཞུང་འབྲེལ་ཡུལ་མིང་ལ་”Democratic and Popular Republic of Algeria” ཞེས་ཟེར་བས་འདི་བོད་སྐད་ལ་ཇི་ལྟར་སྒྱུར? ཕལ་ཆེར་ཁྱེད་ཀྱིས་འདི་ལྟར་སྒྱུར་སྲིདཿ “དམངས་གཙོ་དང་མཚན་སྙན་ཅན་གྱི་ཨལཇར་མི་མང་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ” འོན་ཀྱང་སྐབས་འདིར་ Popular གི་དོན་ནི་རྒྱུན་ལྡན་གྱི་དོན་’མཚན་སྙན་ཅན’ ལ་གོ་རྒྱུ་ག་ལ་ཡིན་ཏེ་མིན། Popular གི་གོ་དོན་གཞན་ནི་དག་ཡིག་དེ་རང་ལས,”༢། མི་མང་སྤྱི་ཡོངས་ཀྱི་ཤེས་ཡོན་གྱི་གནས་ཚད་ལ་མཐུན་པ་དང་མྱོང་ཚོར་ལ་མཐུན་པའམ་རན་པཿ སྤྱི་མཐུན་རོལ་མོ, མི་མང་སྤྱི་ལ་མཐུན་པའི་འམ་རན་པའི་ཚགས་དཔར, མང་ཚོགས་ཀྱི་བློ་འགུག་པའི་བརྩམས་སྒྲུང, མང་ཚོགས་ལ་རན་པའི་(གོ་བདེར་བཏང་བ)་ཚན་རིག, མང་ཚོགས་ལ་རན་པའི་(དམའ་བོ)་གོང་ཚད།” ཅེས་དཔེར་བརྗོད་དང་བཅས་གསལ་ཡོད་པ་འདི་ཡིན།
རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མིང་ལ་’ཕཔུལར’ ཞེས་འབོད་པ་ནི་’ཕཔུལར’་གྱི་དོན་དག་༢་པ་འདི་རང་ཡིན། དེ་མིན་ད་ལྟའི་ལུགས་ལྟར་ངོ་ཐོག་གི་གོ་བ་དང་བསྟུན་བཞིན་བསྒྱུར་ན་གོང་གི་མིང་དེ་འདི་ལྟར་བསྒྱུར་དགོས་པར་འགྱུར་སྟེ, ’དམངས་གཙོ་དང་མི་མང་སྤྱི་མཐུན་ཨལཇར་མི་མང་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ’ ཅེས་སུ་འགྱར། འདིར་’མི་མང་སྤྱི་མཐུན’ ལན་གཉིས་སླེབས་ཡོད། འདི་ནི་འགྲིག་པ་དེ་ག་ལ་ཡིན། གལ་སྲིད་’རིཔབལིག’་དེ་’མི་མང་སྤྱི་མཐུན’ མི་ཟེར་བར་’དམངས་ཁབ’ ལ་བཞག་ན་’ཕཔུལར’་གྱི་དོན་རང་གནས་སུ་འགྲོ་ཞིང, གོང་གི་མིང་དེའི་འགྱུར་འདི་འདྲ་ཞིག་འོང་སྟེ, ’དམངས་གཙོ་དང་མི་མང་སྤྱི་མཐུན་ཨལཇར་དམངས་ཁབ’་ཅེས་སམ ’དམངས་གཙོ་ཨལཇར་མི་མ་སྤྱི་མཐུན་དམངས་ཁབ’་ ཡང་ན་ ’ཨལཇར་མི་མང་སྤྱི་མཐུན་དམངས་གཙོ་འབངས་ཁབ’, ཡང་ན ’ཨལཇར་དམངས་གཙོ་མི་མང་སྤྱི་མཐུན་དམངས་ཁབ’ཅེས་སུ་འགྱུར་ཆོག། གང་ལྟར་Popular གི་ཐད་དུ་’སྙན་གྲགས་ཅན་’་དང་’མི་མང་སྤྱི་མཐུན’གང་འོས་ལ་ཐུག་ཡོད།
14. Dictatorship “(ཌིགཊེཊོརཤིབ) ༡། ཌིགཊོར་ཞིག་གིས་གཞུང་བཟུང་བའི་ཡུལ་གྲུ།” “ཌིགཊེཊོར་རང་གི་ལུང་པའི་ནང་དུ་དབང་ཆ་ཚང་མ་རང་ལག་ཏུ་ཡོད་ཅིང་དེ་ཡང་དྲག་ཐབས་ལས་ཐོབ་པ་ཡིན།” མདོར་ན་’ནེཤན’ ཟེར་བའི་ཚིག་འོག་ཏུ་འདི་ཐམས་ཅད་འདུས་ཤིང, ’རྒྱལ་ཁབ’ ཅེས་པའི་ཚིག་འོག་ཏུ་འདི་ཐམས་ཅད་ཁྱབ་ཐུབ་མིན་ཚིག་དོན་ལ་བརྟག་ནས་དགོངས་བཞེས་གནང་རྒྱུ།
15. National “(ནེཤནལ) ནེཤནགྱི, ནེཤན་གཅིག་ཧྲིལ་བོའི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའམ་དེ་ལ་གཅིག་མཐུན་ཡིན་པ།” དེ་ནས་དོན་གཉིས་པ་མིང་ཚིག་ཏུ་སྤྱད་ན, “༢། ནེཤན་བྱེ་བྲག་གཅིག་གི་འབངས་མི; ཁོ་ཨི་ཊ་ལི་ལ་ལས་ཀ་བྱེད་བཞིན་པའི་ཕརནསི་ཡི་འབངས་མི་ཞིག་རེད།” བོད་པས་འདི་ལ་’རྒྱལ་ཡོངས’་ཞེས་ཟེར།
16. རྒྱལ་ཡོངས:- ༡། རྒྱལ་ཁབ་ཡོངས་རྫོགས་ཏེ; རྒྱལ་པོ་ལྡན་པའི་ཡུལ་གྲུའི་ཁུལ་ཚང་མར་ཞེས་པར་གོ་སྲིད་ལ, ཡང་ན་རྒྱལ་ཡོངས་ཏེ, རྒྱལ་ལྡན་ཡུལ་གྲུ་གང་དེ་ཧྲིལ་བོ་ལ་གོ་རྒྱུ་ཡིན། འདིའི་དབང་དུ་བྱས་ན་’འབྲུག་རྒྱལ་ཡོངས’ཟེར་ན་འགྲིག་པ་ལས་’རྒྱ་ནག་རྒྱལ་ཡོངས’་ཟེར་ན་འགྲིག? འདི་གོམས་དྲག་པས་དཀྱུས་མའི་མི་ཞིག་གིས་’འགྲིག’་ཟེར་མི་སྲིད, ལོ་ཙ་བ་དག་ལ་འདི་རིགས་ཀྱིས་དཀའ་ངལ་ཆེན་པོ་བཟོ་བ་མ་ཟད་འདི་འདྲའི་རིགས་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་སྤྱི་ལ་གནོད་སྐྱོན་ཆེན་པོ་འཁྲིད་ཡོད། གལ་སྲིད་’ནེཤན’་གྱི་ཐད་དུ་’ཡུལ’་ལམ་’ཡུལ་སྡེ’་ཡང་ན་’སྡེ་བ’་ཞེས་པར་སྒྱུར་ཡིད་ན, ནེཤནལ་ལ་’ཡུལ་གྱི’་འམ་’སྡེ་ཡོངས’་སོགས་ལྟ་བུར་སྒྱུར་ཆོག་ལ, དེའི་ཁྱབ་འོག་ཏུ་རྒྱལ་པོ་ལྡན་མི་ལྡན་སོགས་ཡུལ་གྱི་ཆབ་སྲིད་ལམ་ལུགས་ཀྱང་བསྡུ་ཐུབ་ལ་ཚིག་སྐྱོན་ཡང་མེད།
17. སྡེ་བ:- མིང་དང་སྡེ་དཔོན་གཅིག་གི་འོག་ཏུ་འདུ་བའི་ཁྱིམ་ཚང་འདུས་ཚོགས་ཀྱི་མིང་། དེ་ལ་སྐད་ཡིག་སོགས་གཅིག་གྱུར་ལོས་ཡོད་ལ་ས་ཁུལ་ཡང་ངེས་ཅན་གཅིག་གི་ནང་དུ་འདུས་སྡོད་བྱེད། འདི་ནེཤན་གྱི་ཐད་དུ་བཞག་ན་མ་གོམས་པའི་དབང་གིས་ཆུང་དྲགས་པའི་སྣང་བ་ཞིག་འབྱུང་མོད, དེ་ལ་རྒྱུ་མཚན་མེད་དེ, སྡེ་བ་ཟེར་བ་ནི་གཞུང་གཅིག་གི་འོག་ཏུ་ཚུད་པའི་ཡུལ་ཁམས་སྤྱི་ལ་ཡང་གོ་སྟེ, དཔེར་ནཿ སྡེ་གཟར, རྒྱ་སྡེ, བོད་སྡེ, བོད་སྡེ་བ་གཞུང་སོགས་ལྟ་བུའོ། སྡེ་བའི་དོན་གཞན་ནི་འདི་སྐབས་དང་མ་འབྲེལ་བས་མི་བཤད། ནེཤན་གྱི་ཚིག་དོན་ལ་སྡུར་སྐབས་ཧ་ལམ་ཐལ་མོ་བརྡབ་པ་བཞིན་མཐུན། གལ་སྲིད་ནེཤན་གྱི་ཐད་དུ་’ཡུལ’་ཞེས་པ་འདི་བཞག་ན་ཡང་’རྒྱལ་ཁབ’་ཅེས་པ་བཞག་པ་ལས་ཧ་ཅང་བཟང་།
18. ཡུལ:- ༡། སྲིད་གཞུང་རང་བཙན་པ་ཞིག་གི་ས་ཆའི་མིང; དཔེར་ནཿ རྒྱ་ཡུལ, བོད་ཡུལ, ཟེར་བ་ལྟ་བུ། ༢། རང་སྐྱེ་སའི་ས་ཆའི་མིང་སྟེ, ཕལ་ཆེར་གྲོང་ཁྱེར་སོགས་ལས་ཐག་རིང་ས་ཞིག་ལ་གོ་བ་ཡིན། དཔེར་ནཿ རང་ཡུལ་ལ་ལོག་འགྲོ། ལྟ་བུ། ༣། རང་གི་ཁྱིམ་ལ་ཡང་གོ་སྟེ, ‘ང་ཡུལ་ལ་བསྡད་ཡོད།’་ལྟ་བུ། གལ་སྲིད་དབྱིན་ཚིག་ནེཤན་’ལུང་པ’ལ་བསྒྱུར་ན་ཡང་’རྒྱལ་ཁབ’་ལ་བསྒྱུར་བ་ལས་བཟང་བ་ཞིག་ཡོད།
19. ལུང་པ:- ༡། རང་བཙན་ཅན་གྱི་ཡུལ་ལ་ཡང་གོ་བའི་སྐབས་ཡོད་དེ, བལ་ཡུལ་ལུང་པ, རྒྱ་གར་ལུང་པ་ལྟ་བུའོ་། ༢། དབྱིན་སྐད་ཀྱི་ valley ’ཝེལི’་ཟེར་བ་ལ་ཡང་གོ་སྟེ, རི་བོ་མཐོན་པོའི་གཡས་གཡོན་ནས་བཅད་ཅིང་ཕལ་ཆེར་བར་ན་ཆུ་རྒྱུ་གིན་ཡོད་པའི་ས་ཁུལ་གྱི་མིང་། ༣། ས་བབས་ཀྱི་ཆགས་ཚུལ་བྱེ་བྲག་པ་ཡོད་པའི་ས་ཆའི་མིང་སྟེ, དཔེར་ནཿ ཤིང་ནགས་ཀྱི་ལུང་པ, བྱེ་མའི་ལུང་པ, ས་དམར་ལུང་པ, སོགས་ལྟ་བུ། ༤། འཚོ་སྡོད་པ་བྱེ་བྲག་ཅན་གྱི་ས་ཁུལ་གྱི་མིང་སྟེ, དཔེར་ནཿ སྲིན་པོའི་ལུང་པ, ཆོས་པའི་ལུང་པ, བཤན་པའི་ལུང་པ་སོགས་ཟེར་བ་ལྟ་བུའོ་། ཡང་’ལུང་པ’་ཟེར་བ་འདི་དབྱིན་སྐད་ཀྱི་ country ’ཁནཋརི’ཞེས་པའི་ཐད་དུ་ཡང་འགྲོ།
20. Country “(ཁནཋརི)་ ༡། ཆབ་སྲིད་ཀྱི་རང་བཙན་ཡུལ་གཅིག་འགྲུབ་ཐུབ་པའི་ས་ཁྱོན་ཆེན་པོ།” “༢། སྤྱིར་ཤིང་ཁ་དང་ཤིང་ནགས་སོགས་ཡོད་ཅིང གྲོང་རྡལ་དང་གྲོང་ཁྱེར་ལས་རྒྱང་དུ་ཡོད་པའི་ས་གཞི།” “༣། ས་གཞི་ཁྱོན་(ལྷག་པར་དུ་ཆགས་ཚུལ་དང་ས་བབས་རྣམ་པ་དམིགས་བསལ་ཅན)”
21. མི་རིགས:- བོད་པས་ད་ལྟ་དག་ཡིག་གསར་བསྒྲིགས་སོགས་སུ་ཁོངས་ཐུབ་འདིའི་ཐད་ཀྱི་ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་ཚིག་ལ་བསམས་ནས་ཚིག་རང་གི་གོ་དོན་ལས་ལོགས་སུ་འགྲེལ་བཤད་གཞན་བཙན་སྦྱོར་བྱས་ཡོད་ལ, དེ་མ་དག་རྣ་གོམས་ཡང་ཡང་སོང་མོད, ངོ་ཐོག་མི་རིགས་ཞེས་པའི་དོན་ནི་དེ་འདྲ་ཞིག་བཙན་ཁྲིད་བྱེད་ཡེ་ནས་མི་འོས། དེ་ཡང་ཚིག་འདི་ནི་’མི་ཡི་རིགས’་ཏེ, དབྱིན་སྐད་ཀྱི་ Ethnic ཡང་ན་ Race ཞེས་པའི་ཐད་དུ་འགྲོ་ངེས་ཏེ, འབྲེལ་སྒྲ་བསྡུས་ནས་ཡོངས་ཁྱབ་སྤྱོད་པ་དེ་འོ། གཞན་ཡང་’མི་རིགས’ ཞེས་པ་འདི་དབྱིན་སྐད་ཀྱི་ ཚིག་དེ་གཉིས་ལ་འཇུག་པ་འོག་ཏུ་དེ་གཉིས་ཀྱི་དོན་ལས་ཤེས་ཐུབ།
22. Ethnic “(ཨེཐནིག) ༡། རིགས་གནས་གོམས་སྲོལ་གཅིག་གྱུར་ལྡན་པ་གང་ཞིག་ལ་ནེཤན་གྱི, མི་རིགས་ཀྱི, མི་ཚན,(ཋརཱཡེབ)་གི་འདུས་ཚོགས་ཤིག”ཅེས་གསལ།
23. Race “(རེས)་ལྤགས་པ་དང་གདོང་དབྱིབས་སྐྲ་ཡི་བཟོ་ལྟ་སོགས་ཀྱིས་དབྱེ་བའི་མིའི་རིགས་ཀྱི་སྡེ་ཚན་ཆེ་ཁག་དེ་དག་གི་གང་ཡང་རུང་བཿ ཁོ་ཁེ་སིན་མི་རིགས(དབྱིན་ཇིའི་མི་རིགས), སོག་གདོང་མི་རིགས, ནེག་རོ་མི་རིགས(ཨཕརིཀའི་མི་རིགས)” ཞེས་གསལ། དེའི་ན་ Race དང་ Ethnic ་ཞེས་པ་འདི་ལ་མི་རིགས་སུ་སྒྱུར་ན་ཅིའི་མི་བཟང་།
24. Tribe “(ཋརཱཡེབ) འགོ་གཙོ་གཅིག་གམ་དེ་ལས་མང་བའི་འོག་ཏུ་འདུ་ཞིང་སྐད་དང་ཆོས་ལུགས་སོགས་ཀྱིས་དམ་དུ་འབྲེལ་བའི(ལྷག་པར་དུ་འབྲོག་པ་འམ་གདོད་མའི)་མི་རིགས་ཚོགས་ཁག” ཞེས་གསལ། མདོར་ན་ནེཤན་ལ་རྒྱལ་ཁབ་ཟེར་ན་ནེཤན་ན་ལི་ཋི་ལ་རྒྱལ་འབངས་སམ, རྒྱལ་མི་འམ་གང་ལྟར་ཚིག་ཟུར་ན་རྒྱལ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་ཅིག་ཡོད་དགོས་ཏེ་གོ་དོན་འགྲེ་དགོས་པས་སོ། རྣ་བ་ལང་ལ་ཤོར་ནས་གོམས་པའི་ཚིག་’རྒྱལ་ཁབ’, ‘རྒྱལ་གཅེས’ ཞེས་སོགས་ཡུལ་ཙམ་དང་ཡུལ་ལ་གཅེས་ཞེན་ལ་གོ་བ་མ་གཏོགས་རིག་འདེད་བྱས་ན་’རྒྱལ’་ཞེས་པ་འདི་རྒྱལ་པོ་ལ་གོ་ཉེན་ཡོད་ལ་དེ་ལྟར་གོ་དགོས་པ་འང་ཡིན། དཔེར་ནཿ ‘རྒྱལ་ཁྲི’, དང་’རྒྱལ་གོས’ སོགས་རྒྱལ་པོའི་ཅ་ལག་ལ་གོ་བ་ལས་ཡུལ་གྱི་ཅ་ལག་ལ་གོ་བ་ཡིན་ནམ། དཀའ་ངལ་འདི་དག་ནི་གོང་གི་རྩ་བའི་འགྱུར་དེ་ལ་ཐུག་ཡོད།
གལ་སྲིད་ནེཤན་ཞེས་པ་’སྡེ་བ’ལ་བསྒྱུར་ཡོད་ན, སྡེ་བ་ལ་རྒྱལ་པོའི་སྡེ་བ་དང་འབངས་ཀྱི་སྡེ་བ་སོགས་དབྱེ་ན་གོ་བ་ལ་མི་གནོད་པ་དང, ‘ནེཤནལ’ལ་’སྡེ་བའི’, ‘ནཤེན་ན་ལི་ཋི’་ལ་’སྡེ་འབངས’་སམ་’སྡེ་མི་སེར’(ཚིག་འདི་སྔར་ནས་དོན་འདིར་སྤྱོད་བཞིན་ཡོད)་སོགས་གང་འོས་སུ་འགྱུར་ཆོག། དེས་མི་རིགས་ཟེར་བའི་ཚིག་འདི་ནེཤན་ལ་འཇུག་དགོས་པའི་ལྕགས་སྒྲོག་ལས་ཐར་ནས་འདི་Race་དང་Ethnic་སོགས་ཀྱི་ཆེད་དུ་སྤྱོད་ཆོག་པའི་རང་དབང་ཡོད་པར་འགྱུར། དེ་མིན་བོད་ཚིག་གི་ཐོག་ནས་’natioinality’, ’race’, ‘ethnic’ རྣམས་ཁྱད་པར་མི་ཁོལ་བ་འདི་བྱུང་བ་རེད།
25. Nationalism “(ནེཤན་ན་ལི་ཟིམ) ༡། རང་ཉིད་ཀྱི་སྡེ་བ(ནེཤན) ལ་བཅིང་བའི་བརྩེ་བ, བློས་གཏོང, ལ་རྒྱ, དམ་ཚིག, འབད་བརྩོན།” “༢། ལུང་པ་གཞན་ཞིག་གི་དབང་བསྒྱུར་འོག་གནས་ནས་རང་བཙན་ལས་འགུལ་ལ་དམིགས་པའི་ལས་འགུལ།” བོད་པའི་འདིར་’རྒྱལ་གཅེས་རིང་ལུགས’་ཟེར། སྔར་’མི་སེར་རིང་ལུགས’་ཟེར་ཞིང་འདི་ནི་འགྱུར་དེ་ལས་བཟང་མོད་ད་སྐབས་ཡལ་ཟིན།
26. རྒྱལ་གཅེས་རིང་ལུགས:- རྒྱལ་པོ་གཅེས་པའི་རིང་ལུགས་ཟེར་བ་ལ་གོ་ན་ནི, ‘རོ་ཡ་ལིཟིམ’ ཟེར་བ་དང་གཅིག་པ་ཡིན་པས, ‘ནེཤན་ན་ལི་ཟིམ’ཞེས་པར་གོ་མི་ཐུབ། ‘རྒྱལ་ཁབ་གཅེས་པའི་རིང་ལུགས’་ཟེར་བ་ལ་གོ་རྒྱུ་ནི་སྐབས་འདིའི་ཞེ་འདོད་ཡིན་ཞིང, གལ་སྲིད་དེ་ལ་གོ་ན, ཕལ་ཆེར་’monarchism’ (མོནརཁིཟིམ)་ཟེར་བར་གཙོ་བོ་གོ་བ་ལས་’republic’་སོགས་ཚུད་པའི་’ནེཤན་ན་ལིཟིམ’་ཟེར་བར་གོ་མི་ཐུབ། ཅི་སྟེ་ད་སྐབས་མ་བརྟག་པའི་ངོར་གོ་བ་ཡོད་རུང, དེ་ལ་སྙིང་པོ་ཅི་ཡང་མེད་དེ, སྤྱིར་དེ་ལྟར་གོ་བ་བཙན་སྦྱར་བྱས་པས་ཚིག་དོན་གཞན་ལ་གནོད་པ་དང, གཉིས་ནས་དེ་ལྟར་གོ་བར་རིགས་པའི་རྒྱབ་རྟེན་མེད་པའི་ཕྱིར་རོ། ལར་ནས་འདི་ཐམས་ཅད་རྗེས་གྲུབ་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཡིན་པའི་དབང་གིས་ཡིན། གལ་སྲིད་རྗེས་གྲུབ་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཅིག་ཡིན་ཕྱིན་ཐོག་མའི་བཟོ་བ་པོ་འམ་སྒྱུར་བ་པོ་དེ་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་མ་ཡིན་སྟབས, སྔ་ཕྱི་གང་དུ་ཡང་སྐྱོན་མེད་པ་ཞིག་བཟོ་མི་གཏུབ། དེའི་ཕྱིར་རྗེས་གྲུབ་ཀྱི་ཐ་སྙད་ནི་ཐོག་མའི་གོ་བ་སྐྱེད་པར་ཕན་པས་གལ་ཆེ་མོད, དེ་ལ་འདོད་རྒྱལ་ཐ་སྙད་ཀྱི་རྗེ་ལེན་ཞིག་མེད་ཚེ, བོད་སྐད་ལྟ་བུ་ཚད་ལྡན་གྱི་དག་ཅིག་གི་གཞི་ཡོངས་སུ་བརྟན་པོར་ཚུགས་མེད་པའི་སྐད་ཡིག་ཅིག་ལ་འདི་འདྲའི་དཀའ་ངལ་ཟམ་མི་ཆད་པ་ཞིག་ཡོང་རྒྱུ་ཡིན་པར་སྙམ་མོ། ཡང་ན་ཧ་ཅང་ཚད་ལྡན་གྱི་དག་ཡིག་གི་གཞི་བརྟན་པོར་ཚུགས་པ་ཞིག་དགོས། བོད་ལ་དེ་འདྲ་ཞིག་ད་དུང་མེད་པ་ནི་གཏིང་ཟབ་པའི་ཤེས་རིག་གིས་ཕྱུག་པའི་མི་རིགས་འདིའི་ངོ་གནོང་དགོས་པའི་དོན་ཞིག་ཀྱང་རེད།
27. Nationalist “(ནེཤན་ནལིསིཋ) ༡། ནེཤན་ན་ལི་ཟིམ་ལ་རྒྱབ་སྐྱོར་ཡོད་མཁན།” བོད་པས་འདིར་’རྒྱལ་གཅེས་རིང་ལུགས་པ’་ཟེར། སྔར་མི་སེར་རིང་ལུགས་པ་ཟེར་གྱི་ཡོད་འདུག་མོད་དེ་ནི་ད་སྐབས་གོང་བཞིན་ཡལ་ཟིན།
28. རྒྱལ་གཅེས་རིང་ལུགས་པཿ ‘རྒྱལ་པོ་གཅེས་པའི་རིང་ལུགས་པ’་ཟེར་བར་གོ་ན་ནི, ‘ནེཤནལིསིཋ’་ལ་གོ་མི་ཐུབ་པར་’རོཡལལིསིཋ’་གོ་འགྲོ། ‘རྒྱལ་ཁབ་གཅེས་པའི་རིང་ལུགས་པ’ཟེར་བར་ལ་གོ་ན་ནི, ‘ནེཤནནལིསིཋ’་ལ་མི་གོ་བར་’མོནརཁིསིཋ’་ལ་གོ་འགྲོ་བ་ཡིན། དེས་ན་གལ་སྲིད་ཚིག་དེ་’ནེཤནལིསིཋ’་ལ་བཙན་གྱིས་སྦྱར་བ་ཡིན་ན་ ’རོཡལལིསིཋ’་དང་’མོནརཁིསིཋ’་གཉིས་ལ་འཇོག་རྒྱུའི་ཚིག་བཟང་ཤོས་དེ་གཞན་དུ་ཤོར་ཟིན་པས་གང་ཡང་ལུས་མེད།
29. Royalist “(རོཡལིསིཋ) གཞུང་གི་ལམ་ལུགས་དེ་རྒྱལ་པོའི་ལམ་ལུགས་སུ་ལེགས་པར་བརྩི་མཁན་གྱི་གང་ཟག”་ཅེས་གསལ། འདི་འདྲ་ལ་རྒྱལ་གཅེས་རིང་ལུགས་པ་ཅི་འདྲ་མི་འོས་སམ།
30. Monarchist “(མོནརཁིསིཋ) ཡུལ་གང་ཞིག་ལ་དབང་སྒྱུར་རྒྱལ་པོས་བྱེད་དགོས་པར་ཡིད་ཆས་བྱེད་མཁན་གྱི་གང་ཟག”་ཅེས་གསལ། འདི་ལ་རྒྱལ་གཅེས་པ་ཅིའི་མི་འོས། གཞན་ཡང་’ནེཤན’་གྱི་ཚིག་ལ་འབྲེལ་བ་ལྡན་པའི་ཚིག་ནི་’ནེཊིབ’་དང་དེ་འདྲའི་འབྲེལ་བ་མི་ལྡན་པའི་ཚིག་’ནེཊིབ’་གཉིས་ཀྱི་ཚིག་དོན་ལ་ཡང་བསམ་པར་བྱ།
31. Native “(ནེཊིབ) ༡། ཡུལ་དང་ས་ཆ་གང་ཞིག་གི་ནང་དུ་སྐྱེས་ཤིང་ས་གནས་དེ་དང་སྐྱེས་ཐོབ་ཀྱིས་འབྲེལ་བའི་མིཿ ལོནཌོན་གྱི་ནེཊིབ, ཀེནཉ་ཡི་ནེཊིབ, ཨོསིཊེརེ་ལི་ཡ་ཡི་ནེཊིབ, ཨ་རིའི་ནེཝིབ” “༢། ཕྱི་ལོགས་ནས་ཡོང་བའི་མི་རིགས་མ་ཡིན་པར་ས་གནས་སུ་སྡོད་པའི་མི་སྡེ, ཕྱི་ནས་འོང་བའི་མི་དེ་ཚོས་གནས་སྡོད་མི་དེ་ཚོས་གནས་སྡོད་མི་དེ་ཚོ་ཡར་རྒྱས་མེད་པར་ཆ་འཇོག་བྱེད།” བོད་པས་འདིར་’ཡུལ་བདག་མི་རིགས’་ཞེས་ཟེར། དེ་ལྟར་ན་ཨ་རིའི་སྲིད་འཛིན་བྷིལ་ཁིལིནཊིན་ཡུལ་བདག་མི་ཡིན་ནམ་མིན། ནེཊིབ་མ་ཡིན་སྟབས་ཨ་རིའི་ཡུལ་བདག་མི་མ་ཡིན་ཟེར་རམ།
32. Citizen “(སིཋིཟིན) ༡། ཡུལ་ལུང་གང་ཞིག་གི་ཁོངས་མིའི་ཐོབ་ཐང་ཆ་ཚང་ལྡན་པའི་གང་ཟག, ཐོབ་ཐང་དེ་སྐྱེས་ཐོབ་དང་གནང་སྦྱིན་གཉིས་ཀ་ཡོང་ཆོག” བོད་པས་འདིར་’མི་སེར’, ‘’འབངས’, ’ཡུལ་མི’, སོགས་ངེས་མེད་དུ་སྤྱོད། ཡང་ཨ་རིའི་སྲིད་འཛིན་བྷིལཁིལིནཊིན་ཨ་རིའི་’མི་སེར’ ‘འབངས’ ‘ཡུལ་མི’་སོགས་ཡིན་མིན་དཔྱད་དགོས་ཏེ, དེ་དག་གི་དོན་ནི་འོག་ཏུ་འདི་ལྟར་ཡིན་དགོས་པས་སོ།
33. མི་སེརཿ རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་གི་དཔོན་རིགས་ལས་གཞན་པའི་མི་ལ་གོ་ལ, གོང་གསལ་དབྱིན་བོད་ཤན་སྦྱར་དག་ཡིག་ནང་དུ་འགྲེལ་བཤད་འདི་ལྟར་གསལཿ “མི་སེརཿ mi-ser=འབངས com. Term for: agricultural tenants, husbandmen with lands held subject to payments but from which they are non-eject able” ཞེས་གསལ་འདུག་པས་དེ་ནི་བོད་ཀྱི་ཞིང་བྲན་མཚན་ཉིད་དང་ལྡན་པ་ཞིག་ཡིན། དེ་བས་ཀྱང་དཔོན་རིགས་ལ་གོ་རྒྱུ་མིན་པ་ཐག་གིས་ཆོད།
34. འབངསཿ སྔར་ས་བདག་དང་དགོན་པ, བླ་མ་སོགས་ཀྱིས་བདག་ཏུ་དབང་བའི་མི་སེར་ལ་འབངས་ཟེར། དུས་ཀྱི་དབང་གིས་གོ་བ་དེ་ཁྱབ་ཆེ་རུ་སོང་ནས་ད་ལྟའི་སྐབས་སུ, ཚིག་འདིས་མེཁལ་ཇགསོན་འབངས་ཡིན་མོད་ནེཊིབ་མིན་ཐག་མི་ཆོད་ལ, རང་རེའི་ཀླད་པར་ད་དུང་འབངས་ཁབ, དམངས་སྲིད, དམངས་གཞུང, སོགས་ཀྱི་གོ་བ་ཟབ་མོ་མེད་སྟབས, ཁིལན་ཊོན་འབངས་མི་ཡིན་མིན་ཀྱང་གོ་བ་རྙེད་མི་ཐུབ།
35. Cast “(ཁཱསིཋ) བྲམ་ཟེ་རིགས, རྒྱལ་རིགས, རྗེ་རིགས, དམངས་རིགས, བཅས་ཀྱི་རིགས་ལ་གོ་བས་ན་འདི་ཡང་བོད་ཚིག་’རིགས’་ཅེས་པའི་ཚིགས་འདིས་སྟོན་དགོས་པ་ཡིན།”
དེ་ལྟར་ཁོ་བོས་བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་འཇུག་ཚུལ་ལ་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་པ་རེ་གཉིས་ཤིག་ལས, གཞན་མང་ཆེ་བ་ཚིག་རང་གིས་དོན་གང་སྟོན་ཐུབ་པ་སྣང་མེད་བྱས་ནས་སྦྱར་སྟབས་’འབངས’, ‘དམངས’, ‘མི་སེར’ སོགས་ཚིག་འགའ་རེ་ལ་ནང་དུ་དོན་དག་གཅིག་ལས་མེད་སྟབས་ལྷག་པ་(དོན་དུ་ལྷག་པའི་སྐྱོན་མེད)་དང, ཡང་’རིགས’, ’རྟགས’, ’ས’་སོགས་ཆེས་མང་པོ་ཞིག་གི་ཐོག་ཏུ་དོན་ལྔ་དྲུག་ལས་མང་བ་སྤུངས་ནས་ཡོད་སྟབས, འབེན་ངེས་གཏན་མེད་པའི་མདའ་བཞིན་ཡུལ་ལ་ཕོགས་མི་ཐུབ་པའི་སྐྱོན་ཆ་ལྡན་པའི་ཚིག་ཆད་པ་སྟེ མདོར་ན་རང་རེའི་བོད་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཀྱི་ནང་དུ་ཆད་ལྷག་གང་རུང་དུ་གྱུར་བའི་སྐྱོན་མང་དུ་ཡོད་དོ།

མཆན་དང་པོ། ད་སྐབས་དབྱིན་བོད་ཀྱི་ཚིག་སོ་སོར་བཞག་ནས་དེ་དག་རང་གི་ནང་དོན་དང་ལྷན་དུ་བཞག་ནས་བཤིབ་ཡོད།
(འདིེར་དཔེར་མཚོན་གྱི་ལམ་ནས་ཁོ་བོའི་བརྗོད་འདོད་ལ་གོ་བ་ལོན་ཆེད་དུ, A སོགས་དབྱིན་ཚིག་རེ་ཡིན་པ་དང, ཀ་སོགས་བོད་ཚིག་རེ་ཡིན་པ, # སོགས་གཟུགས་བརྙན་རྣམས་དོན་དག་རེ་ཡིན་པའི་དམིགས་པ་མཛད་རྒྱུ)
དཔེར་མཚོན། དབྱིན་ཚིག དོན་དག བོད་ཚིག (མཚོན་བྱེད་སོ་སོ་གཞི་ལ་སྦྱར་ནས་དཔེ་སྟོན་པ།)
1. A = # ཀ =་་་་་་་་་་་་་་(A=kingdom ཀ=རྒྱལ་ཁབ།)
2. B = ! ཁ = ! (B=country, ཁ=ཕ་ཡུལ།།)
3. C = ~ ག = (C=nation, ག=
4. D = @ ང = & (D=civilization, ང=དཔལ་ཡོན།)
5. E = ^ ཅ = (E=world, ཅ=འཇིག་རྟེན།)
6. F = * ཆ = * (F=Asia, ཆ=འཛམ་གླིང་།)
7. G = % ཇ = (G=universe, ཇ=
8. H = + / ཉ = (H=find, ཉ=བཙལ་བ། )
9 ཏ = > (ཏ=རྙེད་པ།)
10. I = < ཐ = < } (I=reason,J=mark ཐ=རྟགས)
11. J = }


མཆན་གཉིས་པ། ད་སྐབས་དབྱིན་བོད་ཀྱི་ཚིག་ཕན་ཚུན་དོན་དག་དང་ལྷན་དུ་དངོས་སོ་ཤན་སྦྱར་ནས་བསྡུར་ཏེ, བོད་ཚིག་གིས་འདང་མ་འདང, མ་འདང་ན་ཇི་ལྟར་མ་འདང་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་བཅས་མངོན་སུམ་དུ་སྟོན་པ། (འདིེར་ཡང་དཔེར་མཚོན་གྱི་ལམ་ནས་ཁོ་བོའི་བརྗོད་འདོད་ལ་གོ་བ་ལོན་ཆེད་དུ, A སོགས་དབྱིན་ཚིག་རེ་ཡིན་པ་དང, ཀ་སོགས་བོད་ཚིག་རེ་ཡིན་པ, # སོགས་གཟུགས་བརྙན་རྣམས་དོན་དག་རེ་ཡིན་པའི་དམིགས་པ་མཛད་རྒྱུ)

དཔེར་མཚོན། དབྱིན་ཚིག དོན་དག བོད་ཚིག (མཚོན་བྱེད་སོ་སོ་གཞི་ལ་སྦྱར་ནས་དཔེ་སྟོན་པ།)
1. A = # = ་་་་་་་་་་་ ། (A=kingdom ་་་་་་་་་་་་་།)
2. B = ! = ཁ ། (B=country, ཁ=ཕ་ཡུལ།།)
3. C = ~ = ཀ ། (C=nation, ཀ=རྒྱལ་ཁབ།)
4. D = @ & = ང ། (D=civilization, ང=དཔལ་ཡོན།)
5. E = ^ = ཆ ། (E=world, ཆ=འཛམ་གླིང་།)
6. F = * = F ། (F=Asia, F=Asia)
7. G = % = ཅ ། (G=universe, ཅ=འཇིག་རྟེན།)
8. H = + / = ཉ / ཏ ། (H=find, ཉ=བཙལ་བ། ཏ=རྙེད་པ།)
9. I / J = / = < } ཐ། (I=reason,J=mark ཐ=རྟགས)


མཆན་གསུམ་པ། བོད་ཚིག་མང་པོ་ཞིག་གི་ཚིག་དོན་ལ་དཔྱད་ནས་དངོས་གནས་ཀྱི་ཤན་སྦྱོར་བྱེད་འོས་པ་ཇི་ལྟར་ཡོད་པ་དང་དེ་ལྟར་བྱས་ན་ད་སྐབས་བོད་ཚིག་གིས་མི་འདང་བའི་སྟོང་ཆ་མང་པོ་ཞིག་ཇི་ལྟར་ཁེངས་བར་འགྱུར་ཚུལ་མངོན་སུམ་དུ་སྟོན་པ། (འདིེར་ཡང་དཔེར་མཚོན་གྱི་ལམ་ནས་ཁོ་བོའི་བརྗོད་འདོད་ལ་གོ་བ་ལོན་ཆེད་དུ, A སོགས་དབྱིན་ཚིག་རེ་ཡིན་པ་དང, ཀ་སོགས་བོད་ཚིག་རེ་ཡིན་པ, # སོགས་གཟུགས་བརྙན་རྣམས་དོན་དག་རེ་ཡིན་པའི་དམིགས་པ་མཛད་རྒྱུ)
དབྱིན་ཚིག དོན་དག བོད་ཚིག (མཚོན་བྱེད་སོ་སོ་གཞི་ལ་སྦྱར་ནས་དཔེ་སྟོན་པ།)
A = # = ཀ།། (A=kingdom ཀ= རྒྱལ་ཁབ།)
B = ! = ཁ ། (B=country, ཁ=ཕ་ཡུལ།།)
C = ~ = ག ། (C=nation, ག=ཡུལ།)
D = @ & = ང ། (D=civilization, ང=དཔལ་ཡོན།)
E = ^ = ཅ ། (E=world, ཅ=འཇིག་རྟེན།)
F = * = ཆ ། (F=Asia, ཆ=འཛམ་གླིང་།)
G = % = ཇ ། (G=universe, ཇ=
H = + /> = ཉ/ཏ ཙ ། (H=find, ཉ=བཙལ་བ། ཏ=རྙེད་པ།)
I = < = ཐ ཚ ། (I=reason, ཐ=རྟགས)
J = }= ཐ ཛ ། J=mark ཐ=རྟགས)
ཆེད་རྩོམ་འདི་ཕྱི་ལོ་༡༩༩༨་ཙམ་ལ་བྲིས་ཤིང་ད་ལྟ་སྨོན་ལམ་བོད་ཡིག་གསུམ་པའི་ཐོག་ཏུ་སྐྱར་དུ་བཏག་ནས་སྤེལ།