བོད་ཀྱི་ཚད་འཇལ་རིག་པ་ལ་དབུགས་གསར་དུ་སྦྱིན་ཐབས།

རྒྱངས་གྲགས། བྲེ། སྲང་གསུམ་གྱི་སྐོར་།
གུས་པས་<<རྩམ་པ་>>་དུས་དེབ་འདི་བརྒྱུད་ནས་བོད་ཀྱི་ཐ་སྙད་གསར་བཟོ་ལ་ཞལ་འདེབས་ཅུང་ཟད་རེ་སྡོན་ནས་འབུལ་བཞིན་ཡོད་པ་ལས། ད་ལན་གྱི་ཐ་སྙད་ཞལ་འདེབས་འདི་དག་ནི་ཅུང་གནད་འགག་ཅན་དང་། ཁྱད་པར་བ་དང་། དགོས་པ་དམིགས་བསལ་ལྡན་པ་བཅས་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཁག་ཅིག་གི་སྐོར་ཡིན། དེ་ཡང་ད་ཐེངས་འཆི་ལམ་དུ་སྙེགས་ཟིན་པའི་བོད་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཁག་ཅིག་ལ་གོ་བ་གསར་བ་རེ་སྤྲད་ནས་དེ་དག་སླར་གསོན་ཐབས་བྱེད་རྒྱུ་དེ་ཡིན།
ཁ་ཅིག་གིས་སྤྱིར་བྲེ། སྲང་། རྒྱང་གྲགས་སོགས་ལ་བོད་རང་གི་གོ་བ་དམིགས་བསལ་བ་ཡོད་པས་ཁྱོད་ཀྱི་གོ་སྟངས་གསར་བ་འདི་ལྟར་བཀོལ་ན་མགོ་འཁྲུག་པའི་རྒྱུ་ལས་མེད་ཚུལ་དང། བོད་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཀྱི་གོ་བ་ལ་བསྲེ་སླད་དུ་འགྲོ་ཚུལ་སོགས་ནི་འདི་ལྟར་བཀོལ་མི་རུང་བའི་རྒྱུ་མཚན་དུ་འདྲེན་གྱི་ཡིན་པ་བདག་གིས་ཤེས། འོན་ཀྱང་སློབ་དེབ་སོགས་སུ་སྐབས་ཤིག་གི་རིང་ལ་གོ་ཚུལ་གསར་བ་ཡིན་པའི་མཆན་རེ་ངེས་པར་དུ་འགོད་དགོས་ཤིང་། དེ་ལྟར་བཀོད་ན་འཁྲུག་རྐྱེན་གང་ཡང་མེད་པར་བདག་གིས་བཤད་ཐུབ། ལར་ནས་སྔར་གྱི་རྩི་ཚུལ་རྙིང་པ་དེ་དག་ནི་གཅིག་གྱུར་མེད་ལ་མགོ་རྙོག་ཧ་ཅང་ཆེ། དཔེར་ན་འདུལ་བའི་ལུགས། མངོན་པའི་ལུགས། དུས་འཁོར་ལུགས་བཅས་ཀྱི་འདོམ་གྱི་ཚད་མི་འདྲ་ཞིང་། ད་དུང་མི་ཆེ་བའི་མཐོ། ཆུང་བའི་མཐོ། ཕོ་འདོམ། མོ་མདོམ། སོགས་འདི་ཐམས་ཅད་རིང་ཐུང་འཇལ་བྱེད་ཡིན་ཀྱང་རིང་ཐུང་ཚད་ཡེ་ནས་འཇལ་མི་ཐུབ། དེའི་ཕྱིར་ད་སྐབས་སུས་ཀྱང་བཀོལ་སྤྱོད་མི་བྱེད་པར་གཏན་ཡལ་ལྟ་བུར་གྱུར་ཟིན་ཡོད།
ཕྱི་སྐད་དུ་ཧྲིལ་གྲངས་ཀྱི་གྲངས་གནས་བཅུ་(1018)་དང་སིལ་གྲངས་ཀྱི་གྲངས་གནས་བཅོ་བརྒྱད་(10-18)་བཅས་ཁྱོན་གྲངས་གནས་ལྡོག་ལུགས་སུམ་ཅུ་སོ་བདུན་གྱི་མིང་འདོན་རྒྱུ་ཡོད། སྤྱིར་རང་རེར་གྲངས་གནས་དྲུག་ཅུ་བར་དུ་འདྲེན་རྒྱུ་ཡོད་པས་སིལ་གྲངས་རྣམས་མ་གཏོགས་ཧྲིལ་གྲངས་ཀྱི་གྲངས་གནས་དག་ལ་མིང་འདོགས་པའི་དཀའ་ངལ་གང་ཡང་ཡོད་མི་འོས་ཀྱང་། ད་དུང་ཐ་སྙད་ཀྱིས་མི་འདང་བ་བཞིན་འབུམ་ལ་སྟོང་ཕྲག་བརྒྱ་ཟེར་བ་དང་། ཁྲི་ལ་སྟོང་ཕྲག་བཅུ། དུང་ཕྱུར་ལ་འབུམ་བརྒྱ་ཟེར་བ་སོགས་སུ་བརྗོད་ཀྱི་ཡོད། འདི་ནི་འབུམ་སོགས་ཀྱི་མིང་འདི་དག་རྒྱུན་ལྡན་མིས་བཀོལ་མི་བདེ་བའི་རྟགས་མཚན་ཞིག་ཀྱང་ཡིན་པ་དང་། ལྷག་པར་དུ་དུང་ཕྱུར་ལས་མང་བའི་གྲངས་གནས་རྣམས་ཀྱི་མིང་འདི་དག་ནི་དེ་ལྟར་ཡིན་པ་མ་ཟད་ད་ལྟ་ཧ་ལམ་བེད་མེད་དུ་ལུས་ཡོད། དེས་ན་འདི་དག་ལ་བེད་སྤྱོད་བཏང་ནས་ཕྱིའི་གྲངས་གནས་ཀྱི་ཐ་སྙད་རྣམས་ཀྱི་ཐད་དུ་རང་རེིའི་ཐ་སྙད་ཀྱི་མི་འདང་བའི་དཀའ་ངལ་མེད་པ་བཟོ་ཐབས་སུ་འདི་དག་གི་བཀོལ་ཡུལ་ལ་གཏན་འབེབས་ཡག་པོ་ཞིག་དགོས། དེ་ལྟར་མ་ཐུབ་ན་གྲངས་གནས་ཀྱི་མིང་འདི་དག་རྒྱུན་ལྡན་གྱི་མིས་བཀོལ་སྤྱོད་ནམ་ཡང་མི་བྱེད་པར་བེད་མེད་དུ་གཏན་དུ་ལུས་ངེས་ཡིན། དེའི་ཕྱིར་བདག་གིས་གྲངས་མིང་འདི་དག་ལ་གོ་ཕྱོགས་འདྲ་ཅུང་གསར་བ་ཞིག་མཚམས་སྦྱོར་གྱིས་བོད་ཀྱི་ཚད་འཇལ་རིག་པ་ལ་ཐ་སྙད་ཀྱིས་མི་འདང་བའི་དཀའ་ངལ་སེལ་ཐབས་ཀྱི་འབད་བརྩོན་བྱས་པ་ཡིན། འདི་ལྟར་བཀོལ་ཚུལ་གསར་བ་འདི་ལ་དགོས་པ་གལ་ཆེ་བ་དྲུག་ཙམ་ཡོད།
དང་པོ་ནི། ཉ་ག་སོགས་བོད་རང་གི་སྔར་གྱི་ཚད་འཇལ་བྱེད་ཀྱི་ཐ་སྙད་རྣམས་སླར་ཡང་གསོན་པོར་གནས་ཐུབ།
གཉིས་པ། ཕྱི་ཚིག་ཀི་ལོ་མི་ཋར་སོགས་མ་བཀོལ་ན་བོད་སྐད་ལ་ཚད་འཇལ་བྱེད་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཀྱིས་མི་འདང་བའི་དཀའ་ངལ་ཡོད་ཅིང་། ཕྱི་ཚིག་གི་ཐ་སྙད་དེ་དག་ནི་བོད་ཡིག་བོད་ཡིག་ཏུ་འབྲི་མི་བདེ་ཞིང་། དེའི་ཚབ་ཏུ་བོད་རང་གི་ཐ་སྙད་བཀོལ་ན་ཐ་སྙད་ཀྱི་མི་འདང་བའི་དཀའ་ངལ་ཁག་ཅིག་སེལ་ཐུབ།
གསུམ་པ། བོད་རང་གི་ཐ་སྙད་བྲེ་སོགས་ཀྱི་བརྩི་ཚུལ་ནི་གཅིག་གྱུར་མེད་ཅིང་མགོ་རྙོག་ཅེ་བ་དང་། ད་སྐབས་རྒྱལ་སྤྱིའི་འཇལ་ལུགས་དང་སྒོ་བསྟུན་ཐབས་མེད་པའི་རྐྱེན་གྱིས་ད་ལྟ་དེ་དག་གི་བཀོལ་སྤྱོད་ཡལ་ཟིན་ཅིང་། ཐ་སྙད་དེ་དག་ལ་རང་རང་གི་ཕྱོགས་མཚུངས་བའི་གོ་ཚུལ་གསར་བ་འདི་འདྲ་ཞིག་སྤྲད་ན་ཐ་སྙད་འདི་དག་གསོན་པོར་གནས་ཐུབ། ཐ་སྙད་འདི་དག་གསོན་པོར་གནས་ཐབས་སུ་ཐབས་ལམ་འདི་འདྲ་ཞིག་བྱེད་པ་ལས་གཞན་མེད་པས་གལ་སྲིད་དེ་ལྟར་མ་བྱས་ན་ཐ་སྙད་དེ་དག་མུ་མཐུད་དེ་གཏན་ཡལ་དུ་འགྲོ་རྒྱུ་ལས་ལམ་ཁ་གང་ཡང་མེད།
བཞི་པ། བཅུ་འདོམ། བརྒྱ་འདོམ་སོགས་རིམ་བཞིན་ཆུང་དུ་འགྲོ་བའི་བརྩི་ཚུལ་དང་། འདོམ་བཅུ། འདོམ་བརྒྱ། འདོམ་སྟོང་སོགས་རིམ་བཞིན་ཆེ་རུ་འགྲོ་བའི་བརྩི་ཚུལ་གཉིས་ཀ་ལ་དགོས་པ་དམིགས་བསལ་ཡོད་དེ། ཞིབ་ཏུ་འགྲོ་སྐབས་micro, nano སོགས་ཆུང་རིམ་དུ་བརྩི་བ་དང་། mega, giga སོགས་ཆེ་རིམ་དུ་བརྩི་སྐབས་ཇི་ཙམ་ཆེ་ཡང་བོད་ཡིག་ནང་དུ་འབྲི་མི་ཐུབ་པའི་དཀའ་ངལ་མེད་པར་རིག་པ་དང་ལྡན་པའི་སྒོ་ནས་མཐུད་ཐུབ་པ་ཞིག་འོང་བར་འགྱུར། འདིར་བཅུ་འདོམ། བརྒྱ་འདོམ། སྟོང་འདོམ་སོགས་ཀྱི་དོན་ནི་འདོམ་གཅིག་གི་བཅུ་ཆ་དང་བརྒྱ་ཆའམ་ཡང་ན་བཅུ་ཆའི་འདོམ། བརྒྱ་ཆའི་འདོམ། སོགས་ལ་གོ་བ་དང་། འདོམ་བཅུ། འདོམ་བརྒྱ་སོགས་ནི་འདོམ་གྱི་ཁ་གྲངས་དངོས་ལ་གོ་དགོས་པ་ཡིན། དེ་ཡང་འདོམ་གྱི་ཆ་ཤས་དང་། འདོམ་གྱི་ལྡབ་གཉིས་ལ་གོ། དེའི་ཕྱིར་འདོམ་བཅུ། འདོམ་བརྒྱ། ཞེས་སོགས་ནི་གྲངས་གནས་ཀྱི་མིང་གི་རྣམ་པ། དཔེར་ན། ས་ཡ། དུང་ཕྱུར། སོགས་ཟེར་བ་ལྟ་བུ་མིང་ཚིག་གི་རྣམ་པར་བཀོལ་རྒྱུ་ཡིན།
ལྔ་པ། བཀོལ་ཚུལ་གསར་བ་འདི་ལྟར་བྱས་ན་སྤྱིར་ཚན་རིག་གི་ཞིབ་འཇུག་དང་གློག་ཀླད་སོགས་ཀྱི་དགོས་མཁོའི་ནང་དུ་གྲངས་གནས་བཅུ་དགུ་བོ་འདི་དག་གིས་འདང་མིན་བདག་གིས་ད་ལྟ་བཤད་མི་ཤེས་མོད། ཕྱི་སྐད་ཀྱི་གྲངས་གནས་འདི་དག་གི་ཐད་དུ་བོད་སྐད་ལ་དཀའ་ངལ་གང་ཡང་མེད་པར་འདང་ངེས་སུ་ཤན་སྦྱོར་རྒྱུ་ཡོད་པར་འགྱུར་རྒྱུ་དང་། དེ་ལས་བརྒལ་ནས་འགྲོ་དགོས་ཀྱང་ལས་སླ་པོར་བཀོལ་སྤྱོད་ཆོག་པའི་ལམ་ཡངས་པོ་ཕྱེས་པ་ཡིན།
དྲུག་པ། བོད་རང་གི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཚད་འཇལ་གྱི་རྣམ་བཞག་ངོམ་ཐུབ་པ་དང་སྔར་གྱི་མཁས་གྲུབ་རྣམས་ཀྱི་བཀའ་དྲིན་གྱི་ཆ་ཅུང་ཟད་གསོ་ཐུབ།
དེ་ལ་ཐོག་མར་རིང་ཚད་ཀྱི་སྤྱི་མཐུན་འཇལ་གཞི་(standard unit of length)་ནི་འདོམ་ཡིན། གོང་དུ་ཞུས་པ་བཞིན་འདིར་འདོམ་ཞེས་པ་ནི་སྔར་གྱི་ལུགས་ལྟར་གཟུགས་པོ་ལ་ཚད་བརྒྱབ་པའི་འདོམ་དེ་མིན་པར་དེ་དང་ཅུང་ཟད་ཕྱོགས་འདྲ་བའི་ཚད་གཞི་གསར་བ་སྟེ། སྟོང་འདོམ་བཅུ་ལ་བརྒྱ་འདོམ་གཅིག བརྒྱ་འདོམ་བཅུ་ལ་བཅུ་འདོམ་གཅིག བཅུ་འདོམ་བཅུ་ལ་འདོམ་གཅིག་ཏུ་གོ་བའི་དབང་དུ་བྱས་པ་ཡིན། འོ་ན་སྟོང་འདོམ་ཟེར་བ་སོགས་གང་ལ་གོ་ཟེར་ན། འོག་ཏུ་འབྱུང་བ་བཞིན་ཕྱི་སྐད་ཀྱི་ millimeter ལ་སྟོང་འདོམ་དང་། centimeter ལ་བརྒྱ་འདོམ། decimeter ལ་བཅུ་འདོམ། metre ལ་འདོམ། Decametre ལ་འདོམ་བཅུ། hactametre ལ་འདོམ་བརྒྱ། kilometer ལ་རྒྱང་གྲགས་སམ་འདོམ་སྟོང་སོགས་སུ་གོ་བ་ཡིན། དེ་ལྟར་ཕྱི་སྐད་ཀྱི་རིང་ཚད་ཀྱི་གྲངས་ཆེ་ཤོས་ཀྱི་གྲངས་གནས་ཀྱི་མིང་ལ་exa ཟེར་ཞིང་། དེ་བོད་སྐད་ལ་འདོམ་དཀྲིགས་ཆེན་ནམ་འདོམ་ཐེར་ཐེར་ཞེས་འབོད་འོས་པ་དང་། དབྱིན་སྐད་ཀྱི་རིང་ཚད་ཀྱི་གྲངས་ཆུང་ཤོས་ཀྱི་གྲངས་གནས་ཀྱི་མིང་ལ་ atto ཟེར་ཞིང་། དེ་བོད་སྐད་དུ་དཀྲིགས་ཆེན་ཆེན་འདོམ་མམ་ཐེར་ཐེར་འདོམ་འདོམ་ཞེས་པར་འགྱུར། མིང་འདི་དག་ཐོག་མའི་རྣ་བར་ཧ་ཅང་བགོད་བྲོ་བ་ཞིག་ཏུ་མཐོང་སྲིད་མོད། ཡེ་ནས་མེད་པ་ལས་ཡོད་པ་བཟང་ཞིང་། གོམས་སོང་ན་རྣ་བར་མི་བདེ་བ་གང་ཡང་མེད། དབྱིན་སྐད་ཀྱི་ཚིག་ killometre ལ་འདིར་རྒྱང་གྲགས་ཞེས་འབོད་རྒྱུ་བྱས་ཡོད་པས་དེ་ནི་རྒྱང་གྲགས་ཀྱི་གོ་བ་དང་ཡང་ཧ་ཅང་ཉེ། དེ་བཞིན་ gram དང་ kilogram ལ་སྲང་དང་ཉ་ག་ཞེས་འབོད་རྒྱུ་བྱས་པ་དེ་ཚོ་ཡང་དེ་བཞིན་ཉེ་བ་སོགས་བཟང་ཕྱོགས་ན་དགེ་མཚན་མང་པོ་སྟོན་རྒྱུ་ཡོད་དོ།
ཐོག་མར་རིང་ཚད་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཤན་སྦྱར་ལ། རིང་ཚད་ཀྱི་སྤྱི་མཐུན་འཇལ་གཞི་ནི་འདོམ་ཡིན། བོད་ཚིག་འདོམ་གྱི་ཐད་དུ་དབྱིན་ཚིག་metre ཞེས་པ་ཤན་སྦྱོར་དགོས་པ་ཡིན། རིང་ཚད་ཀྱི་བརྩི་སྟངས་འདི་ལ་བརྟེན་ནས་གཞན་རྣམས་ཀྱི་མིང་འདོགས་སྟངས་སྐོར་རིག་བསྒྲེ་བྱེད་དགོས་པ་ཡིན། ཕྱི་སྐད་ལ་གྲངས་གནས་ངོ་མ་བཅུ་དགུའི་མིང་ཡོད་ཅིང་། དེ་དག་གི་ཐད་དུ་སྤྱིར་བོད་ཡིག་ལ་གྲངས་གནས་དྲུག་ཅུ་ཐམ་པ་འདྲེན་རྒྱུ་ཡོད་པས་དེ་དག་ལེགས་པར་བཀོལ་ན་བོད་ལ་ཐ་སྙད་ཀྱིས་མི་འདང་བའི་དཀའ་ངལ་ཞིག་ཡོང་ཤེས་དོན་མེད་མོད། བེད་སྤྱོད་མ་བྱས་ན་མེད་པ་དང་གཅིག་པ་ཡིན། དེའི་ཕྱིར་འོག་གི་གྲངས་གནས་འདི་དག་གི་མིང་ནི་བོད་རང་གི་གྲངས་གནས་དྲུག་ཅུ་ལས་དང་པོ་བཅུ་དགུ་རྣམས་བཀོལ་ནས་བཟོས་པ་ཡིན། བོད་ཀྱི་གྲངས་གནས་དང་པོ་བཅུ་དགུ་ནི། གཅིག བཅུ། བརྒྱ། སྟོང་། ཁྲི། འབུམ། ས་ཡ། བྱེ་བ། དུང་ཕྱུར། ཐེར་འབུམ་ཆུང་བ། ཐེར་འབུམ་ཆེ་བ། ཁྲག་ཁྲིག་ཆུང་བ། ཁྲག་ཁྲིག་ཆེ་བ། རབ་བཀྲམ་ཆུང་བ། རབ་བཀྲམ་ཆེ་བ། གཏམ་ཆུང་བ། གཏམ་ཆེ་བ། དཀྲིགས་ཆུང་བ། དཀྲིགས་ཆེ་བ། བཅས་ཡིན། འོག་ཏུ་ཐ་སྙད་གསར་བ་བཟོ་བདེ་ཆེད་དུ་དེ་དག་ལ་མིང་བསྡུས་བྱས་ན། གཅིག བཅུ། བརྒྱ། སྟོང་། ཁྲི། འབུམ། ས་ཡ། བྱེ་བ། དུང་ཕྱུར། ཐེར་ཆུང་། ཐེར་ཆེན། ཁྲིག་ཆུང་། ཁྲིག་ཆེན། རབ་ཆུང་། རབ་ཆེན། གཏམ་ཆུང་། གཏམ་ཆེན། དཀྲིགས་ཆུང་། དཀྲིགས་ཆེན། བཅས་སུ་གྲུབ་པ་ཡིན། ད་དུང་སེན་= millimetre དང་། སོར= centimetre མཐོ་= decimetre ཐག་= Decametre ་བཅས་སུ་ཡང་འཇོག་ཆོག སེན་ཟེར་བ་ནི་ཕྲུ་གུ་ཞིག་གི་སེན་མོའི་སྲབ་མཐུག་དང་། སོར་དང་མཐོ་གཉིས་ཀྱང་ཕྲུ་གུའི་སོར་དང་མཐོ་ལ་བསམ་དགོས།
དེས་ན་རིང་ཚད་ཀྱི་གྲངས་མིང་དབྱིན་བོད་ཨང་གསུམ་ཤན་སྦྱར་བྱས་ན་འདི་ལྟར་འགྱུར་སྟེ།
attometre = 10-18= metre 0.000000000000000001་ ་དཀྲིགས་ཆེན་འདོམ། (དཀྲིགས་ཆེན་ཆའི་འདོམ་གཅིག)
femtometre =10-15= metre 0.000000000000001་་་་་་་་་་་་་་གཏམ་ཆུང་འདོམ། (གཏམ་ཆུང་ཆའི་འདོམ་གཅིག)
picometre = 10-12= metre 0.000000000001་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་ཁྲིག་ཆེན་འདོམ།
nanometre =10-9 = metre 0.000000001 ་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་ཐེར་ཆུང་འདོམ། (ཐེར་ཆུང་ཆའི་འདོམ།)
micrometre =10-6= metre 0.000001 ་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་ས་འདོམ། (ས་ཡ་ཆའི་འདོམ་གཅིག)
millimeter = 10-3= metre 0.001 ་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་སྟོང་འདོམ། (སྟོང་ཆའི་འདོམ་གཅིག) ཡང་ན། སེན་གཅིག
centimeter =10-2 = metre 0.01་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་བརྒྱ་འདོམ (བརྒྱ་ཆའི་འདོམ་གཅིག) ཡང་ན། སོར་གཅིག།
decimeter = 10-1= metre 0.1 ་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་བཅུ་འདོམ (བཅུ་ཆའི་འདོམ) ཡང་ན། མཐོ་གཅིག
metre = 1metre ་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་འདོམ་གཅིག།
decametre =101 = metre 10 ་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་འདོམ་བཅུ། ཡང་ན། ཐག (ཐག་པ་གཅིག་གི་རིང་ཚད)
hectometre =102 = metre 100་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་འདོམ་བརྒྱ། (འདོམ་པ་བརྒྱའི་རིང་ཚད)
kilometre =103= metre 1000་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་རྒྱང་གྲགས། ཡང་ན། འདོམ་སྟོང། (འདོམ་པ་སྟོང་གི་རིང་ཚད)
megametre =106 = metre 1000000་་་་་་་་་་་་དཔག་ཚད། ཡང་ན། རྒྱང་སྟོང། (རྒྱང་གྲགས་སྟོང་གི་རིང་ཚད) འདོམ་ས།)
gigametre =109 = metre 1000000000 ་་་་འདོམ་ཐེར་(འདོམ་པ་ཐེར་ཆུང་གཅིག) དཔག་སྟོང་། (དཔག་ཚད་ཆིག་སྟོང་།)
terametre =1012 = metre 1000000000000་་འདོམ་ཁྲིག་ཆེན་(འདོམ་པ་ཁྲག་ཁྲིག་ཆེ་བ་གཅིག) དཔག་ས (དཔག་ཚད་ས་ཡ)
petametre =1015 = metre 1000000000000000་་་་ འདོམ་གཏམ་ཆུང་། དཔག་ཐེར།(དཔག་ཚད་ཐེར་འབུམ་ཆུ་བ་གཅིག)
exametre =1018 = metre 1000000000000000000་་་ འདོམ་དཀྲིགས་ཆེན། འདོམ་ཐེར་ཐེར། དཔག་ཁྲིག་ཆེན།
དེ་ལྟར་འདིའི་སྐབས་སུ་གསར་དུ་ངེས་དགོས་པ་ནི་འདོམ་སྟོང་གཅིག་ལ་རྒྱང་གྲགས་ཟེར་འོས་པ་དང་། རྒྱང་གྲགས་སྟོང་ལ་དཔག་ཚད་ཟེར་དགོས་པ་དེ་ཡིན།
དེ་ལྟར་ན་ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་ million ནམ་ mega ལ་ས་ཡ་དང་། billion ནམ་ giga ལ་ཐེར་ཆུང་། trillion ནམ་ tera ལ་ཁྲིག་ཆེན། quadrillion ནམ་ peta ལ་གཏམ་ཆུང་། quintillion ནམ་ exa ལ་དཀྲིགས་ཆེན་ཞེས་འབོད་རྒྱུ་ཡིན། དེ་བཞིན་ atto ལ་དཀྲིགས་ཆེན་འདོམ་སྟེ། དཀྲིགས་ཆེན་ཆ་ཞེས་འབོད་རྒྱུ་དང། femto ལ་གཏམ་ཆུང་ཆ། pico ལ་ཁྲིག་ཆེན་ཆ། nano ལ་ཐེན་ཆུང་ཆ། micro ལ་ས་ཡ་ཆ། milli ལ་སྟོང་ཆ། centi ལ་བརྒྱ་ཆ། deci ལ་བཅུ་ཆ་བཅས་སུ་འབོད་དགོས་པར་ཡང་འགྱུར་རོ།
གཉིས་པ་ལྗིད་ཚད་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཤན་སྦྱོར་ལ། འདིའི་སྤྱི་མཐུན་འཇལ་གཞི་ནི་སྲང་ཡིན། བོད་ཚིག་སྲང་གི་ཐད་དུ་དབྱིན་ཚིག་ gram ཤན་སྦྱོར་དགོས་པ་ཡིན། ད་དུང་ཀ་ཀ་ནི = milligram སེ་བ = centigram ཞོ།= decigram བཅས་སུ་ཡང་འཇོག་ཆོག
attogram =10-18= gram 0.000000000000000001་་་་་དཀྲིགས་ཆེན་སྲང་། (དཀྲིགས་ཆེན་ཆའི་སྲང་གང་།)
femtogram =10-15= gram 0.000000000000001་་་་་་་་་་་་་་་་་གཏམ་ཆུང་སྲང་། (གཏམ་ཆུང་ཆའི་སྲང་གང་།)
picogram = 10-12 = gram 0.000000000001་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་ཁྲིག་ཆེན་སྲང་།
nanogram = 10-9= gram 0.000000001 ་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་ཐེར་ཆུང་སྲང་། (ཐེར་ཆུང་ཆའི་སྲང་།)
microgram = 10-6= gram 0.000001 ་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་སྲང་། (ས་ཡ་ཆའི་སྲང་གཅིག)
milligram = 10-3= gram 0.001 ་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་སྟོང་སྲང་། (སྟོང་ཆའི་སྲང་གཅིག) ཡང་ན། ཀ་ཀ་ནི་གཅིག)
centigram =10-2 = gram 0.01་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་བརྒྱ་སྲང་། (བརྒྱ་ཆའི་སྲང་གཅིག) ཡང་ན། སེ་བ་གང་)
decigram = 10-1 = gram 0.1 ་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་བཅུ་སྲང་། (བཅུ་ཆའི་སྲང་།) ཡང་ན། ཞོ་གང་།
gram = 1gram ་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་སྲང་གང་།
decagram = 101 = gram 10 ་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་སྲང་བཅུ། ཡང་ན། ཐག (ཐག་པ་གཅིག་གི་རིང་ཚད)
hectogram = 102 = gram 100་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་སྲང་བརྒྱ། (འདོམ་པ་བརྒྱའི་རིང་ཚད) ཡང་ན། སྤོར་གཅིག
kilogram = 103= gram 1000་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་ ཉ་ག་གང་། ཡང་ན། སྲང་སྟོང། (སྲང་སྟོང་གི་ལྗིད་ཚད)
megagram = 106 = gram 1000000་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་ཉག་སྟོང་། ཡང་ན། སྲང་ས། (སྲང་ས་ཡ་གཅིག་གི་ལྗིད་ཚད)
gigagram = 109 = gram 1000000000 ་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་ ཉག་ས། (ཉ་ག་ཐེར་ཆུང་གཅིག) སྲང་ཐེར་།
teragram = 1012 = gram 1000000000000་་་་་་སྲང་ཁྲིག་ཆེན་(སྲང་ཁྲག་ཁྲིག་ཆེ་བ་གཅིག) ཉག་ཐེར་། (ཉ་ག་ཐེར་ཆུང་གཅིག)
petagram = 1015 = gram 1000000000000000་་་་་་་་་་་་་་་ སྲང་གཏམ་ཆུང་། དཔག་ཐེར།(དཔག་ཚད་ཐེར་འབུམ་ཆུ་བ་གཅིག)
exagram = 1018 = gram 1000000000000000000་་་་་་་་་་་་་ སྲང་དཀྲིགས་ཆེན། སྲང་ཐེར་ཐེར།
དེ་ལྟར་འདིར་གསར་དུ་ངེས་དགོས་པ་ནི་ཀ་ཀ་ནི་བཅུ་ལ་སེ་བ་གང་། སེ་བ་བཅུ་ལ་ཞོ་གང་། ཞོ་བཅུ་ལ་སྲང་གང་། སྲང་བརྒྱ་ལ་སྤོར་གང་། སྤོར་བཅུ་ལ་ཉ་ག་གང་བཅས་ཡིན། དོན་གཞན་རྣམས་གོང་ལས་ཤེས་དགོས། ཡང་བོད་ཀྱི་སྲོལ་ལ་སྤོར་བཞི་ནི་ཉ་ག་གཅིག ཉ་ག་ཉི་ཤུ་ལ་ཁལ་གཅིག་བཅས་ཡིན་པ་དང་། འདིར་སྤོར་བཅུ་ལ་ཉ་ག་གཅིག་དང་། ཉ་ག་ཉི་ཤུ་ལ་ཁལ་གཅིག་སྟེ། kilogram ཉི་ཤུ་ལ་ཁལ་གཅིག་ཡིན། དེ་བཞིན་སྤོར་གཅིག་དང་hectorgram གཅིག་མཚུངས་ཡིན་པས་སྤོར་ཉིས་བརྒྱ་ལ་ཁལ་གཅིག་བཅས་སུ་འགྱུར་བ་ཡིན།
གསུམ་པ་ཤོངས་ཚད་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཤན་སྦྱོར་ལ། འདིའི་སྤྱི་མཐུན་འཇལ་གཞི་ནི་བྲེ་ཡིན། བོད་ཚིག་བྲེ་ཡི་ཐད་དུ་དབྱིན་ཚིག་litre ཤན་སྦྱོར་བྱེད་དགོས་པ་ཡིན།
attolitre =10-18= litre 0.000000000000000001་་་་དཀྲིགས་ཆེན་བྲེ། (དཀྲིགས་ཆེན་ཆའི་བྲེ་གང་)
femtolitre =10-15= litre 0.000000000000001་་་་་་་་་་་་་་་་གཏམ་ཆུང་བྲེ། (གཏམ་ཆུང་ཆའི་བྲེ་གང་།)
picolitre = 10-12 = litre 0.000000000001་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་ཁྲིག་ཆེན་བྲེ།
nanolitre =10-9 = litre 0.000000001 ་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་ཐེར་ཆུང་བྲེ། (ཐེར་ཆུང་ཆའི་བྲེ།)
microlitre =10-6 = litre 0.000001 ་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་ས་བྲེ། (ས་ཡ་ཆའི་བྲེ་གང་།)
millilitre = 10-3= litre 0.001 ་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་སྟོང་བྲེ། (སྟོང་ཆའི་བྲེ་གང་།)
centiliter =10-2 = litre 0.01་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་བརྒྱ་བྲེ། (བརྒྱ་ཆའི་བྲེ་གཅིག)
deciliter = 10-1= litre 0.1 ་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་བཅུ་བྲེ། (བཅུ་ཆའི་བྲེ)
litre = 1litre ་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་བྲེ། (བྲེ་གང་།)
decalitre =101 = litre 10 ་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་བྲེ་བཅུ། (བྲེ་བཅུའི་ཤོངས་ཚད)
hectolitre =102 = litre 100་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་བྲེ་བརྒྱ། (བྲེ་བརྒྱའི་ཤོངས་ཚད)
killolitre =103= litre 1000་་་་་་་་་་་་་ཟོ་བ། ཡང་ན། བྲེ་སྟོང། (བྲེ་སྟོང་གི་ཤོངས་ཚད) འབྲུ་སོགས་ལ་དོ་བོ་ཞེས་འབོད།
megalitre =106 = litre 1000000་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་ཟོ་སྟོང་། ཡང་ན། བྲེ་ས། (བྲེ་ས་ཡ་གཅིག་གི་ཤོངས་ཚད)
gigalitre =109 = litre 1000000000 ་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་ ཟོ་ས། (ཟོ་བ་ས་ཡ་གཅིག) བྲེ་ཐེར། (བྲེ་ཐེར་ཆུང་གཅིག)
teralitre =1012 = litre 1000000000000་་་་་་ཟོ་ཐེར། (ཟོ་བ་ཐེར་ཆུང་གཅིག) བྲེ་ཁྲིག (བྲེ་ཁྲིག་ཆེན་གཅིག)
petalitre =1015 = litre 1000000000000000་་་ བྲེ་གཏམ་ཆུང་། ཟོ་ཁྲིག་ཆེན། (ཟོ་བ་ཁྲིག་ཆེན་གཅིག)
exalitre =1018 = litre 1000000000000000000་་་་་་་་་་་་་ བྲེ་དཀྲིགས་ཆེན། བྲེ་ཐེར་ཐེར།
དེ་ལྟར་འདིར་གསར་དུ་ངེས་དགོས་པ་ནི་བྲེ་སྟོང་ལ་ཟོ་བ་གང་ཡིན། དོན་གཞན་རྣམས་གོང་ལས་ཤེས་དགོས།
༡༩༩༩་ལོ་མེའོ་ནས་བྲིས།
རྩོམ་འདི་རྩམ་པ་དུས་དེབ་ཅིག་གི་ཐོག་ཏུ་སྤེལ་ཡོད་ཅིང་ད་ལན་དེ་ལ་ཞུ་དག་ཕྲན་ཚེགས་རེ་བཏང་ནས་སྤེལ།